Άγιο Όρος: ένας τόπος με οικουμενικές συντεταγμένες και ουράνιο προσανατολισμό
Του μητροπολίτου Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικολάου*
Πηγή: Περιοδικό Πεμπτουσία, τ. 22 Δεκέμβριος 2006 – Μάρτιος 2007.
Eπιμέλεια/δακτυλογράφηση: Σ. Μ.
Η πνευματική ακτινοβολία του Αγίου Όρους είναι αναμφισβήτητη και, ασφαλώς, οφείλεται στο ότι πολλοί άνθρωποι έφθασαν στην αγιότητα αγωνιζόμενοι εν κρύπτω σ' αυτό. Πολλοί προσκυνητές βρίσκουν στο Όρος τα τελευταία χρόνια ψυχική ανάπαυση και γαλήνη, πνευματική καθοδήγηση και στήριξη.
Όσο ψηλότερα ανεβαίνει κανείς, τόσο, όπως μας λένε οι επιστήμονες, η βαρύτητα αδυνατίζει, τόσο λιγότερο αισθάνεται κανείς την έλξη της γης, τόσο χαλαρώνουν οι δεσμοί μαζί της, τόσο πιο εύκολα μπορεί να αποχωρισθεί από την απαιτητική και διεκδικητική παρουσία της. Τόσο πιο ανάλαφρος γίνεται.
Άλλα και τόσο πιο κοντά αισθάνεται προς τον ουρανό που είναι μεν ασαφής, αλλά είναι τόσο υπαρκτός και τόσο ποθητός. Αν και λιγότερο ψηλαφητός, μοιάζει πιο αληθινός από την γη. Όσο πιο ψηλά ανεβαίνει, τόσο ο αέρας καθαρίζει, οι ακοές εκλεπτύνονται, ο ορίζοντας διευρύνεται, η σχέση με το αληθινό εντείνεται.
Η αλήθεια είναι πιο πειστική από την πραγματικότητα.
Το Άγιον Όρος είναι ο κατ' εξοχήν τόπος στην Ορθοδοξία όπου ο μοναχισμός για χίλια και πλέον χρόνια βιούται στην πλέον απόλυτη μορφή του. Μπορεί οι αιώνες να προσθέτουν και το κοσμικό αποτύπωμά τους πάνω στο σώμα του, μπορεί -και είναι φυσικό- οι άνθρωποι να εκφράζουν και εκεί τα ελαττώματα η ακόμη και τα πάθη τους, μπορεί και ο σημερινός πολιτισμός να έχει κάνει την ζημιά του, όμως το Όρος διατηρεί κατά έναν ανεξήγητο μυστικό τρόπο το ευλογημένο ήθος του, τις συνεχείς και μοναδικές αποδείξεις της χάριτος του, την σπάνια και ιδιότυπη πνευματική δύναμή του, την ολοζώντανη σχέση του με τον τόπο της βασιλείας του Θεού και τον καιρό του Κυρίου. Το φρόνημα του δεν κινδυνεύει από τις λάθος επιλογές, δεν βλάπτεται από τον κακό εκσυγχρονισμό, δεν φθείρεται από τις εποχές και από τους ανθρώπους, τους όποιους ανθρώπους. Η αλήθεια του αντέχει.
Μοιάζει με βράχο που τα κύματα των πολιτικών επιρροών, της αλόγιστης χρήσης της τεχνολογίας, του τουρισμού, των ενδομοναχικών διενέξεων, αντιζηλειών, ακόμη και εμπαθειών, των τοπικιστικών αντιλήψεων, των πάσης φύσεως εχθρών, το μόνο που καταφέρνουν είναι ή προς καιρόν να τον σκεπάζουν ή απλά να γλείφουν την εξωτερική του επιφάνεια, αφήνοντας το περιεχόμενο του κυριολεκτικά ανέπαφο.
Κάτι υπάρχει που πραγματικά το προφυλάσσει. Ίσως να είναι η μοναχική πολυμορφία του, ίσως η διαχρονική αντοχή του, ίσως η φυσικότητα της μοναχικής έκφρασής του, ίσως οι θησαυροί, τα κειμήλια και η αίγλη του, ίσως το άβατο και το αυτοδιοίκητο του, ίσως ο οικουμενικός χαρακτήρας του, ίσως η θεομητορική σκέπη και προστασία του, ίσως η ειδική χάρη του. Το Βυζάντιο, παρά την θεοκρατικότητά του, ύστερα από 11 αιώνες δόξης έπεσε. Το Όρος διανύει τον 14ο αιώνα της ζωής του, αλλά βαδίζει με τον βηματισμό του μέλλοντος αιώνος και σού δίνει την αίσθηση ότι είναι ένας τόπος ουκ εκ του κόσμου τούτου (Ιω. 18, 36) που η σχέση του με τον χρόνο είναι όση και η επαφή της επιφάνειας του με τον αέρα, το δε πολίτευμα του εν ουρανοίς υπάρχει (Φιλιπ. 3, 20).
Όρος πίον, όρος τετυρωμένον (Ψαλμ. 67.15)
Έχοντας χαλαρή σχέση με την εγκοσμιότητα και εφημερότητα, όντας συνεχώς εστραμμένο προς τα έσχατα και τα υψηλά, μοιάζει με μια αγκαλιά που χωρεί όλους και ένα βλέμμα που διακρίνει και τα επέκεινα και του χρόνου και της λογικής. το Όρος έχει γεωγραφικές συντεταγμένες στην Ελλάδα, αλλά δεν ανήκει σε αυτήν.
Ίσως να είναι το κατεξοχήν κομμάτι της ορθόδοξης ζωής που υπογραμμίζει την καθολικότητα και οικουμενικότητα της Εκκλησίας. Ανάμεσα στα μοναστήρια του, έχει ένα Ρωσικό, ένα Σερβικό και ένα Βουλγαρικό. Διαθέτει δύο Ρουμανικές σκήτες και φιλοξενεί μοναχούς από χώρες και πολιτισμούς μακρυνούς, όπως το Περού και η Κολομβία. Μέσα στα γεωγραφικά του πλαίσια τελείται η θεία λατρεία σε πλείστες όσες γλώσσες, εκφράζονται ποικίλοι πολιτισμοί, αποτυπώνονται πολλές παραδόσεις, υπάρχει μια θαυμάσια και ισόρροπη ποικιλομορφία. Τίποτε από όλα αυτά δεν παρεμποδίζει την ενότητα της πίστεως, την καθολικότητα του ορθοδόξου πνεύματος, την οικουμενικότητα της εκκλησιαστικής μαρτυρίας.
Αντίθετα, όλα αυτά αποδεικνύουν ότι ο λόγος του Θεού δεν περιορίζεται από γλώσσες, δεν περισφίγγεται από σύνορα, δεν ασφυκτιά από πολιτισμικές εκφράσεις, ίσως ούτε και από θρησκείες. Είναι ενδιαφέρον ότι από τα μέλη του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Αγίου Όρους» στην Αγγλία, μόνον το ένα τρίτο είναι Ορθόδοξοι. Οι μη Ορθόδοξοι συγγραφείς που καταθέτουν τον εντυπωσιασμό τους και την υποψία της μυστικής δυνάμεως του όλο και πληθαίνουν. Το Όρος συγκινεί κάθε καρδιά.
Ο χώρος και ο χρόνος αποκτούν άλλη διάσταση και προοπτική. Η σχέση με τα γήινα, τα εφήμερα, τα φθαρτά είναι εντελώς συμβατική. Έννοιες όπως χρήμα, ιδιοκτησία, περιουσία, επένδυση, διασκέδαση, ανταγωνισμός, συμφέρον, εκφυλίζονται σε εντελώς δευτερεύοντες όρους. Από τα γήινα εδώ επιλέγονται τα εντελώς αναγκαία. Η ψυχή ξανοίγεται στα ουράνια. Εδώ κυριαρχεί το ενδιαφέρον για τα αιώνια, για την βασιλεία του Θεού. Η ιστορία δεν υπάρχει για να λατρεύεται, άλλα για να θεμελιώνει το παρόν. Το μέλλον δεν παρουσιάζεται για να εκτονώνει τα πιεσμένα συναισθήματα, άλλα για να μεταμορφώνει το παρόν. Όλος ο χρόνος συμπυκνώνεται στην αγκαλιά του. Το Όρος ακολουθεί το παλαιό ημερολόγιο με την συνείδηση ότι είναι λάθος, χωρίς αυτό να ενοχλεί, και με τον λογισμό ότι είναι για τον τόπο το δοκιμασμένο. Άλλο. Και ο βυζαντινός χρονικός κύκλος της ημέρας, που είναι τόσο άβολος στην πράξη, φαίνεται πως εδώ έχει τον λόγο του. Το Όρος ζει στον δικό του χρόνο. Έχει ξεφύγει από τους πιο σφιχτούς κλοιούς και έχει νικήσει και τις πιο παντοδύναμες κυριαρχίες.
Ο χρόνος δεν δεσμεύει. Η παράδοση δεν περιορίζει. Το λειτουργικό τυπικό δεν φυλακίζει. Η εθνική ταυτότητα και η γλώσσα δεν απολυτοποιούνται. Η μόρφωση δεν αποτελεί προνόμιο. Διακρίσεις δεν υπάρχουν. Οι συγκρίσεις αποφεύγονται. Αυτό που κυριαρχεί είναι η αδιάλειπτη παράσταση ενώπιον του Θεού και το αγκάλιασμα του σύμπαντος κόσμου.
Άγιο Όρος: ένας τόπος με οικουμενικές συντεταγμένες και ουράνιο προσανατολισμό
1«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»