ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. - Βλ. Γ.Δ.Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 1998, 1094. Το αρχικό ρήμα ήταν μάλιστα μεταφράζομαι που σημαίνει θεωρώ εκ των υστέρων.
2. - Π.Ανδριοπούλου, Το πρόβλημα του Ιστορικού Ιησού εν τη συγχρόνω ερμηνευτική της Κ.Δ. υπό το φως της Θεολογίας Κυρίλλου του Αλεξανδρείας, Αθήναι 1975, 15-6. Στις μεταφράσεις των Ο’ και των λοιπών μεταφραστών απαντώνται οι όροι ερμηνεύειν (Β Εσδρ.4,7. Εσδρ. 10,3. Ιώβ 42,18. πρβλ. Ησ. 19,20 Ακ. Σύμ. Θεοδοτ.) διερμηνεύειν (Β Μακ.1,36), ερμηνεία (Προλ. Σοφ.Σειράχ 14. 47,17. Δαν. 5,1), ερμηνευτής ως απόδοση του εβραϊκού #yli (Γεν. 42,23) και ερμηνεύς (Ησ. 43,27. Ακ. Σύμ.).
3. - Η ταύτιση ερμηνείας και διαπόρθμευσης απαντάται καταρχήν στο Συμπόσιο του Πλάτωνα (202 ε), όπου προβάλλονται ως μέσα ομιλίας και η διαλέκτου των θεών προς τους ανθρώπους. Ἑρμηνεῦον καὶ διαπορθμεῦον θεοῖς τὰ παρ΄ ἀνθρώπων καὶ ἀνθρώποις τὰ παρὰ θεῶν͵ τῶν μὲν τὰς δεήσεις καὶ θυσίας͵ τῶν δὲ τὰς ἐπιτάξεις τε καὶ ἀμοιβὰς τῶν θυσιῶν͵ ἐν μέσῳ δὲ ὂν ἀμφοτέρων συμπληροῖ͵ ὥστε τὸ πᾶν αὐτὸ αὑτῷ συνδεδέσθαι. διὰ τούτου καὶ ἡ μαντικὴ πᾶσα χωρεῖ καὶ ἡ τῶν ἱερέων τέχνη τῶν τε περὶ τὰς θυσίας καὶ τελετὰς καὶ τὰς ἐπῳδὰς καὶ τὴν μαντείαν πᾶσαν καὶ γοητείαν. θεὸς δὲ ἀνθρώπῳ οὐ μείγνυται͵ ἀλλὰ διὰ τούτου πᾶσά ἐστιν ἡ ὁμιλία καὶ ἡ διάλεκτος θεοῖς πρὸς ἀνθρώπους͵ καὶ ἐγρηγορόσι καὶ καθεύδουσι· καὶ ὁ μὲν περὶ τὰ τοιαῦτα σοφὸς δαιμόνιος ἀνήρ͵ ὁ δὲ ἄλλο τι σοφὸς ὢν ἢ περὶ τέχνας ἢ χειρουργίας τινὰς βάναυσος. οὗτοι δὴ οἱ δαίμονες πολλοὶ καὶ παντοδαποί εἰσιν͵ εἷς δὲ τούτων ἐστὶ καὶ ὁ Ἔρως.
4. - Η πρώτη μετάφραση συντελείται εντός του ανθρώπου, όταν μέσω της γλώσσας αυτός επιχειρεί να μεταφέρει ένα νόημα, που κυοφορείται στην καρδιά και στο νου του σε ένα άλλο όν. Όπως αναφέρει ο Μ. Αθανάσιος, γλῶττα διαπορθμεύει τοῖς ἔξω τὸν νοῦν (PG 27, 565Β).
5. - Υπό αυτή την έννοια κάθε μετάφραση/μεταφορά σχεδόν πάντα προδίδει το πρωτότυπο. στα ιταλικά απαντάται το εξής λογοπαίγνιο Traditore-Traduttore. Πρβλ. P.Lapide Ist die Bibel richtig überstetzt?, Guetesloh 1986, 7. Π.Ανδριοπούλου, Το πρόβλημα του Ιστορικού Ιησού, 15-6
6. - Λ.Φίλη, Το Συμβάν του Ήχου κατά την ημέρα της Πεντηκοστής (Πρ. 2,2α), Ανάτυπον, Αθήναι 1994, 539-41.
7. - Πρβλ. Σ.Αγουρίδου, Η Επιστολή Αριστέα, στου ιδίου: Τα Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης, Τόμος Α’, 385-415. E.Dafni, Theologie der Sprache der Septuaginta, στης ιδίας: Alttestamentliche Studien I, Athen 2001, 75-94. Δ. Καϊμάκη, Η Μετάφραση των Ο’ και η σχέση της με το εβραϊκό Πρωτότυπο, Σύναξη 84 (2002), 11-20. Π.Γ.Μπρατσιώτης, Ο Απόστολος Παύλος και η Μετάφρασις των Ο’, Αθήνα 1972. H.Hübner, Biblische Theologie des Neuen Testaments, Band 1 Prolegomena Göttingen 1990, 57.
8. - Ήδη όμως από τον 3ο αι. ο Μανέθων δημοσίευσε στην αρχή της δυναστείας των Πτολεμαίων την Ιστορία της Αιγύπτου. Ο Αλέξανδρος Πολυίστωρ (90-80 π.Χ.) μνημονεύει τους Ευπόλεμο, Αρτάπανο, Δημήτριο και Αριστέα.
9. - Die Septuaginta. Erbe und Auftrag, στου ιδίου: Sylloge (MSU 10), Göttingen 1971, 590-614, (εδώ) 606.
10. - πρβλ. Ιουστ. Α’ Απολ. 31. Διαλ. 68,7. 124,3. 137,3. Κύριλλος Ιεροσολύμων Κατηχ. 5.34. Επιφάνιος, Περί Μέτρων και Σταθμών 3 43,242.
11. - Όπως εξάγεται από τη βιβλιοθήκη του Κουμράν, μια σειρά βιβλίων της Π.Δ. είχαν ήδη μεταφρασθεί στα ελληνικά στην Παλαιστίνη. Από το ειλητάριο του δωδεκαπρόφητου προκύπτει ότι αυτές οι μεταφράσεις αυτές ασκούσαν διορθωτική επίδραση στην αρχική μετάφραση των Ο’. Ο Παύλος χρησιμοποιεί στο Ρωμ.10,15 το Ησ.52,7 από κάποιο κείμενο εναρμονισμένο με το εβραϊκό πρωτότυπο και αμέσως μετά στο 10, 16 το 53,1 σύμφωνα με τη μετάφραση των Ο’.
12. - Το πρόγραμμα του Ιερώνυμου θέλησε να ολοκληρώσει ο Λούθηρος, ο οποίος περιόρισε τα θεόπνευστα βιβλία της Π.Δ. σε εκείνα που ήταν ενταγμένα στον εβραϊκό Κανόνα και εξέλαβε την εβραϊκή γλώσσα περίπου ως τη γλώσσα με την οποία μίλησε ο Θεός. Τα υπόλοιπα βιβλία του Κανόνα, των οποίων τα πρωτότυπα συγγράφηκαν στα ελληνικά, τα θεώρησε ως απόκρυφα και τα παρέθεσε σε παράρτημα της Βίβλου του. Τα ίδια βιβλία θεωρήθηκαν από την καθολική Εκκλησία ως δευτεροκανονικά. Τον 17ο και 18ο αι. ξέσπασε μάλιστα διαμάχη μεταξύ των Εβραϊστών και των Πουριστών. Οι πρώτοι υπερτόνιζαν τις εβραϊκές επιδράσεις στα ελληνικά της ΚΔ, οι δε άλλοι την καθαρότητα της γλώσσας, την οποία θεωρούσαν ως γλώσσα του αγ. Πνεύματος.
13. - Στο παλαιστινό Ταλμούδ (Soferim 1,7), σώζεται και η θετική και η αρνητική άποψη για τη Μετάφραση. Η ημέρα της μετάφρασης των πέντε πρεσβυτέρων για τον βασιλιά Talmai (=Πτολεμαίο) θεωρείται ως κακή μέρα για τον Ισραήλ, όπως η μέρα που κατασκεύασε τον χρυσό μόσχο, διότι ο Νόμος δεν ήταν δυνατό να μεταφρασθεί σύμφωνα με όλες τις απαιτήσεις του. Εν συνεχεία γίνεται λόγος για 72 πρεσβυτέρους που προσκάλεσε ο ίδιος βασιλιάς και τους άφησε να μείνουν σε 72 σπίτια, χωρίς να τους αποκαλύψει την αιτία. Ο καθένας με το φωτισμό του Θεού μετέφρασε γι’ αυτόν την Τορά στην οποία άλλαξαν 13 σημεία.
14. - Οι ίδιοι οι συγγραφείς των καινοδιαθηκικών κειμένων αλλά και οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας δε φαίνεται να θεωρούν θεόπνευστο αυτό καθ’ εαυτό το ‘γράμμα’, το κείμενο δηλ. της μετάφρασης. Ήδη, άλλωστε, στην Κ.Δ. τα χωρία της επαγγελίας και εκπλήρωσης (1,22-23. 2,15.17-18.23β. 3,3 (;). 4,14-16. 8,17. 12,17-21. 13,14-15.35. 21,4-5. 27,9-10) τα οποία εισάγονται με τη φράση ina plhrwqh/| to. r`hqe.n u`po. kuri,ou dia. tou/ profh,tou le,gontoj\ (formula quotationis), και ίσως προέρχονται από μία ενιαία πηγή/ανθολογία χριστολογικών χωρίων της Α.Γ., δεν ακολουθούν απόλυτα τη μετάφραση αυτή.
15. - Ως γνωστόν ιδίως μετά τη χρησιμοποίηση της μετάφρασης αυτής από τον Χριστιανισμό, η Π.Δ. δέχτηκε και άλλες επτά ιουδαϊκές μεταφράσεις. Η πρώτη ήταν η μετάφραση ενός Έλληνα από τη Σινώπη του Πόντου που μεταστράφηκε στον ιουδαϊσμό, του Ακύλα (130 μ.Χ.), μια μετάφραση αυστηρά προσηλωμένη στη ραβινική αρχή ότι θεόπνευστο είναι ακόμα και ‘το γιώτα και η κεραία’ του κειμένου. Ακολούθησε αυτή του Θεοδοτίωνα, ιουδαίου προσήλυτου από την Έφεσο (180μ.Χ.) σε περισσότερη επιμελημένη ελληνική γλώσσα, που στην περίπτωση του βιβλίου του Δανιήλ υποκατέστησε στη χριστιανική Εκκλησία τη μετάφραση των Ο’, πιθανώς υπό την επίδραση του Ωριγένη. Ακολούθησε μια εντελώς νέα μετάφραση από τον Σύμμαχο (210μ.Χ.), ο οποίος από ιουδαίος μεταστράφηκε στον εβιωνιτικό χριστιανισμό. Χρησιμοποιήθηκε από τον Λουκιανό τον Σαμοσατέα στην αναθεώρηση της μετάφρασης των Ο’ (περί το 312μ.Χ.) και από τον Ιερώνυμο στη Βουλγάτα. Στα Εξαπλά που συνέταξε ο Ωριγένης στην Καισάρεια (240-5 μ.Χ.) σώθηκαν και λεγόμενες Πέμπτη (3ος αι.μ.Χ.), έκτη (3ος αι.μ.Χ.) και Εβδόμη (3ος αι.μ.Χ.), που χρησιμοποιούνταν σε προχριστιανικούς κύκλους Βλ. Α.Π.Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, Εν Αθήναις 1981, 583κ.ε.
16. - προέρχεται από Αλεξανδρινό Ιουδαίο και εκθέτει τους διωγμούς των Ιουδαίων επί Πτολεμαίου Ε Φιλοπάτορος (221-204) .
17. - Θεολογία της Μεταφράσεως στο: Η Μετάφραση της Αγίας Γραφής στην Ορθόδοξη Εκκλησία, Εισηγήσεις Δ’ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων, Θεσσαλονίκη 25-28 Οκτωβρίου 1986, 39-46.
18. - M.Reiser, Sprache und Literarische Formen des Neuen Testaments, Paderborn. 2001, 32
19. - J.Danielou, Αγία Γραφή και Λειτουργία. Η Βιβλική Θεολογία των Μυστηρίων και των Εορτών κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, Αθήνα 1981, 347 κ.ε.
20. - Πρβλ. Ι.Παναγοπούλου, Θεολογικό Υπόμνημα στις Πράξεις Αποστόλων, Αθήνα 1992, 76.
21. - J.A.Cramer, Catenae in Acta, Codd. Mss., Hildesheim 1967, ad loc όπως αυτό είναι αποθηκευμένο στο ηλεκτρονικό Thesaurus Linguae Graecae (TLG), CD ROM Πανεπιστήμιο Irvine California.
22. - Π.Βασιλειάδη, Η Μεταφραστική Μέθοδος της Εννοιολογικής Αντιστοιχίας και η Ορθόδοξη Παράδοση, στο Εισηγήσεις Δ’ Συνάξεως … 65-76, 67.
23. - Για τους σημερινούς Γερμανούς η Βίβλος, σύμφωνα τη μετάφραση του Λουθήρου, είναι επίσης το αρχαιότερο γραπτό μνημείο της καθομιλουμένης γλώσσας τους.
24. - Γαλίτη, ό.π., σελ.40
25. - Σύμφωνα με άλλους ερευνητές η ΚΔ χρησιμοποιεί 5439 λέξεις και συνολικά εμπεριέχει 137.328. Πρβλ. Λ.Φίλη, Η ‘Κοινή’ ως γλώσσα του Ιησού και των 27 βιβλίων της Κ.Δ., Τόμ. Α’, Τεύχ.1: Η ‘Κοινή’ ως γλώσσα του Ιησού, Αθήνα 1992.
26. - Πρβλ. Π. Χατζηδάκη, Περί της ενότητος της ελληνικής γλώσσης, Επιστημονική Επετηρίς Πανεπιστημίου Αθηνών 5 (1908-9), 47-151, 141. Η παραπομπή ελήφθη από το Μπαμπινιώτη, Λεξικό, 22.
27. - M. Hess, Rom und Jerusalem, die letzte Nationalitätenfrage, 1862, 22 κ.ε. Η παραπομπή ελήφθη από το P.Lapide, Ist die Bibel richtig übersetzt?, 42.
28. - Μετάφραση και Ορθόδοξη Λατρεία στο Εισηγήσεις Δ’ Συνάξεως Θεολόγων… 241-243,
http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/ ... atreia.htm