«ΦΑΣΙΣΤΑΣ» ΚΑΙ Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ;

Δημοσιεύθηκε από xryshaygh στο Δεκεμβρίου 30, 2009

Κατά τα Δεκεμβριανά του 1944, στις 31 Δεκεμβρίου, ο Ανδρέας Εμπειρίκος συνελήφθη σαν «φασιστικό» και «αντιδραστικό» στοιχείο από την κομμουνιστική οργάνωση ΟΠΛΑ, πέρασε από ανάκριση και οδηγήθηκε μαζί με άλλους ομήρους που σχημάτιζαν φάλαγγα, στο χωριό Κρώρα. Κοντά στη Θήβα ο Eμπειρίκος κατόρθωσε να δραπετεύσει και να επιστρέψει στην Αθήνα.

“Η Ελλάς, εις την οποίαν επιτέλους επεστράφησαν τα εδάφη τα εκτεινόμενα από την Βόρειον Ήπειρον μέχρι των ευρωπαϊκών ακτών του Βοσπόρου, συμπεριλαμβανόμενης της Κωνσταντινουπόλεως και ολοκλήρου της Ανατολικής Θράκης, τα σαντζάκια της Σμύρνης, του Ικονίου και της Προύσης, και η οποία εξετείνετο από το Μοναστήρι μέχρι της ενωθείσης επιτέλους με αυτήν Κύπρου” ήταν “η πληρεστέρα από της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως αυτή εθνική ολότης”

«…Όποιοι και αν είναι οι θεσμοί και οι νόμοι των ανθρώπων, υπάρχει εις την ζωήν και εις τον κόσμον όλον μία ιεραρχία αξιών που δεν την ορίζει, ούτε την καταργεί ποτέ μια οιαδήποτε εμπαθής ή πειθηνία μάζα»

Διαμάχη ξέσπασε προ ετών μέσα από τις σελίδες του “ΒΗΜΑΤΟΣ” μεταξύ των καθηγητών, Τάκη Καγιαλή και Γιώργου Γιατρομανωλάκη, για το εάν ο γνωστός υπερρεαλιστής ποιητής, Ανδρέας Εμπειρίκος ήταν φασίστας ή όχι. Συγκεκριμένα ο καθηγητής της συγκρητικής φιλολογίας και θεωρίας της λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Κύπρου, έγραψε: “Ο Γιώργος Γιατρομανωλάκης ερωτά: “ένα στοιχείο της φασιστικής ιδεολογίας – που αποδίδει ο Τάκης Καγιαλής στους 3Ε (Ελύτης, Εγγονόπουλος, Εμπειρίκος) – είναι ότι ο φιλελευθερισμός, η δημοκρατία και ο μαρξισμός αντιμετωπίζονται ως “διαφορετικές όψεις του ίδιου υλιστικού κακού”. Ποιος όμως από τους τρεις ποιητές διατύπωσε ποτέ κάτι τέτοιο;”. Και λίγο παρακάτω: “αν ο Πάουντ ομιλεί για “λιγδιάρικο λαό” ή ο αντιδραστικός μοντερνισμός υποβαθμίζει “το μέσο άτομο”, γιατί οι 3Ε πρέπει να φορτωθούν και με αυτά; Ποιός από αυτούς έχει εκφρασθεί ή ενεργήσει ανάλογα;”. Ας δούμε λοιπόν ένα παράδειγμα, από έργο που ο Γ. Γ. γνωρίζει καλά, αφού επιμελήθηκε την έκδοσή του.

Ο κεντρικός ήρωας του “Μέγας Ανατολικός” συνταγματάρχης Αλτζερνον Κλίφφορντ έρχεται σε αντιπαράθεση με δύο χαρακτήρες, που εκπροσωπούν αντιστοίχως τον αστικό φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό: τον “αγαθώτατον και άψογον, μαι και τόσον υπολειπόμενον εις πραγματικόν ανδρισμόν Αλφρέντο Κάρμι, τον ευγενή γερουσιαστήν, τον τέλειον κύριον, αλλά χλιαρόν, παρά τας προσπαθείας του, εις την ουσίαν, εραστήν” (ΜΑ, τ.2, 230) και τον ρώσο επαναστάτη Σ.Ι. Μπλαγκοράντοβ. Στην πορεία του μυθιστορήματος, ο μεν γερουσιαστής αποκαλύπτεται ζηλότυπος, βλαξ, κλαψιάρης, δειλός και άνανδρος, ο δε Ρώσος που, όπως τονίζει ο Εμπειρίκος, αρθρογραφεί “αυτός ο γνήσιος Σλαύος [...] με το ιουδαϊζον ψευδώνυμον Ερζενίν”, παρουσιάζεται βυθισμένος στην πνευματική σύγχυση, μαζί με όλους εκείνους που αγωνίζονται “δια την απελευθέρωσιν δήθεν της οικουμένης από φανταστικούς τυράννους. [...] Και έτσι, αντί να συμβάλουν και αυτοί εις την θετικήν, την άνευ μεταφυσικών ή ιστορικοϋλιστικών ποικιλμάτων ή φληναφημάτων επίλυσιν των ουσιαστικών ανθρωπίνων προβλημάτων [...] οι άνδρες αυτοί, κατεκρημνίζοντο εις τον αβυσσαλέον κόσμον της αρνήσεως και της αυταπάτης, επιζητούντες την δημιουργίαν ενός αντιβιολογικού και παρά φύσιν κόσμου άνευ τάξεων, με ισότητα και ισοπέδωσιν απόλυτον, παρασύροντες εις την ακάθεκτον προς την καταστροφήν φοράν των τους ουραγούς και τας τυφλάς αγέλας” (ΜΑ, τ.4, 49-50). Απέναντι στους δύο χαρακτήρες, που αντιπροσωπεύουν αντιστοίχως “τους εις εξώστας ή βουλάς λαλούντας σοφιστάς και λαοπλάνους” (“Τα Ρήματα”, Οκτάνα) και “τας απατηλάς και καταστρεπτικάς των πάντων, ταπεινότατα υλιστικάς δημοκοπίας” (ΜΑ, τ. 6, 207), ο Εμπειρίκος οικοδομεί το πρότυπο του ιδανικού ηγέτη: “Και ενώ εκοίταζε τον Αλτζερνον, με θαυμασμόν ηνόησε ακόμη κάτι. Ότι, όποιοι και αν είναι οι θεσμοί και οι νόμοι των ανθρώπων, υπάρχει εις την ζωήν και εις τον κόσμον όλον μία ιεραρχία αξιών που δεν την ορίζει ούτε την καταργεί ποτέ μια οιαδήποτε εμπαθής ή πειθηνία μάζα, αλλά οι νόμοι οι φυσικοί που διέπουν τη μοίρα των εθνών και των ατόμων, ασχέτως αξιώματος, ασχέτως πολιτείας. [...] ότι υπάρχουν φύσεις ισχυραί, που λέγονται συνήθως “μεγαλοφυΐαι”, και των οποίων η θέλησις η εξαιρετική είναι εις το βάθος η θέλησις της Μοίρας. Μόνον αυταί αι φύσεις, που αποτελούν την συνισταμένην, εντός μιας εκστατικής ψυχής, των πόθων και των κραδασμών πλήθους λαών και ανθρώπων, αποτελούν εις τον κόσμον αυτόν τα σκήπτρα, τας κορωνίδας και τους δεσπόζοντας φαλλούς επάν απ’ όλα τ’ άλλα. [...] Ο άνδρας αυτός δεν ήτο πλέον άνθρωπος απλούς. Ήτο στοιχείον εκ στοιχείων και δύναμις κοσμική του Σύμπαντος, εκ του ατέρμονος διαστήματος προερχομένη” (ΜΑ, τ. 6, 212).

Ας αναρωτηθεί ο Γ.Γ. σε ποιαν ιδεολογική παράδοση ανήκουν αυτές οι αντιλήψεις. Αφού εξάλλου αμφισβητεί και τις περί σωβινισμού εκτιμήσεις μου, ας αναρωτηθεί επίσης ποιος πολιτικός χώρος προώθησε, στη μεταπολεμική Ελλάδα, το μεγαλοϊδεατικό όραμα που ενοφθαλμίζει ο Εμπειρίκος στον ΜΑ: “Η Ελλάς, εις την οποίαν επιτέλους επεστράφησαν τα εδάφη τα εκτεινόμενα από την Βόρειον Ήπειρον μέχρι των ευρωπαϊκών ακτών του Βοσπόρου, συμπεριλαμβανόμενης της Κωνσταντινουπόλεως και ολοκλήρου της Ανατολικής Θράκης, τα σαντζάκια της Σμύρνης, του Ικονίου και της Προύσης, και η οποία εξετείνετο από το Μοναστήρι μέχρι της ενωθείσης επιτέλους με αυτήν Κύπρου” ήταν “η πληρεστέρα από της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως αυτή εθνική ολότης” (τ.5, 182)”.

Η αλήθεια είναι ότι από τις ιδέες του κοινωνικού εθνικισμού, φασισμού, εθνικοσοσιαλισμού κλπ. δεν είχε γοητευθεί μόνον ο Ανδρέας Εμπειρίκος, αλλά και πολύ από τους μεγάλους των Ελληνικών Γραμμάτων. Ο Μανώλης Καλομοίρης έκανε μουσικές εκπομπές από τον ιταλικό φασιστικό ραδιοσταθμό, ενώ οι Καραγάτσης και Σπύρος Μελάς, καθώς και ο μέγας φιλόλογος Συκουτρής δεν έκρυβαν τις ακραίες εθνικιστικές τους απόψεις. Αξίζει δε να τονισθεί και η σκληρή τύχη του Άριστου Καμπάνη, του μεγίστου των κριτικών της Ελληνικής Λογοτεχνίας, που πέθανε λησμονημένος και καταδιωκόμενος στο Δρομοκαϊτιο. Υπήρχαν και στην Ελλάδα Εζρα Πάουντ, απλά κανέναν δεν βολεύει να το θυμίζει στο Λαό.