Η Ήπειρος τα παλαιά χρόνια, από βορρά έφτανε μέχρι τα Κεραύνια όρη, συνόρευε με την Ιλλυρία. Δυτικά βρέχονταν από το Ιόνιο όπως και τώρα, ανατολικά η Πίνδος τη χώριζε από άλλες ελληνικές περιοχές και Νότια έφθανε μέχρι τον Αμβρακικό. Περιελάμβανε τη Χαονία, τη Θεσπρωτία και Κασσωπαία προς τη θάλασσα, τη Μολοσσία στο εσωτερικό, την Ελοπία. Ανατολικά της Ολύτσικας και νοτιοδυτικά την Αμβρακία.
Κατά τον ιστορικό Θεόπομπο τον 4ον π.χ. αιώνα στην Ήπειρο κατοικούσαν δεκατέσσερα έθνη. Ο Σλάβων αναφέρει ένδεκα.
Εξ όλων αυτών κυρίως τρία έθνη υπήρξαν ένδοξα: Οι Θεσπρωτοί, οι Χάονες και οι Μολοσσοί.
Ως προς το όνομα Ήπειρος ερευνώντας τα ιστορικά κείμενα διαβάζω:
Ο όρος Ήπειρος κατά τον ’γγλο καθηγητή των ελληνικών Hammond, χρησιμοποιήθηκε από τον ιστορικό Θεόπομπο στο δεύτερο τμήμα του 4ου π.χ. αιώνα. Κατά το γεωγράφο Στράβωνα αναφέρεται παραπομπή από τον ιστοριογράφο Έφορο-ο Στράβων έχει προτίμηση για τον Έφορο μάλλον παρά για το Θεόπομπο. Πριν από αυτούς ο λαογράφος Εκαταίος έκανε διάκριση μεταξύ των εθνών και αναφέρει Ηπειρωτικά έθνη.
Ο ιστορικός Μέκκος για το όνομα γράφει: «Δυο γνώμαι υπάρχουσι περί αυτού». Κατά την μίαν μεν η Ήπειρος ωνομάσθη ούτως υπό των κατοίκων των έναντι κειμένων Ιονίων νήσων οίτινες εκάλουν αυτήν δια της δωρικής λέξεως ’πειρος, όπερ σημαίνει ξηράν, προς διαστολήν από των νήσων τούτων. Κατά δε την άλλην, ερειδομένη επί λαϊκής παραδόσεως η χώρα οφείλει το όνομα εις την ομώνυμον του Βοιωτού Εχίνου κόρην, αποθανούσαν και ταφείσαν εν αυτή». «Ημείς φρονούμεν ότι η πρώτη γνώμη είναι ορθοτέρα», γράφει ο Κων/νος Μέκος.
Οι πρώτοι κάτοικοι

Όπως και αν διατυπώθηκε, το όνομα Ήπειρος είναι μεταγενέστερον. Αρχικά η χώρα εκαλείτο Πελασγία καθόσον Πελασγοί υπήρξαν οι πρώτοι κατοικήσαντες αυτήν. Ούτοι κατά τον Διονύσιο τον Αλικαρνανέα ήταν εγκατεστημένοι στην Ήπειρο προ του επί του Δευκαλίωνος γενομένου κατακλυσμού.
Πρόκειται για μια από τις αρχαιότερες κατοικημένες περιοχές της Ευρώπης, όπως μαρτυρούν τα παλαιολιθικά ευρήματα στα σπήλαια της Καστρίτσας Ιωαννίνων και τον Ασπροχάλικου στις όχθες του ποταμού Λούρου. Αρχικά, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, στην περιοχή κατοικούσαν προέλληνες αυτόχθονες, τους οποίους οι Έλληνες ονόμασαν Πελασγούς.
Τα πανάρχαια χρόνια στην περιοχή της Δωδώνης κατοικούσαν οι Ελλοί και ελατρεύετο ο Δωδωνιαίος ή Πελασγικός Ζευς. Αργότερα την περιοχή της Δωδώνης, την κατέλαβαν οι Θεσπρωτοί οι οποίοι παρέμειναν μέχρι την εποχή του Πύρρου. Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι γύρω στο 2000π.χ. εγκαταστάθηκαν στην Ήπειρο τα πρώτα ελληνικά φύλα καλούμενα: Ελλοί, Χάονες, Θεσπρωτοί, Μολοσσοί, Κασσωπαίοι, Αμβρακιώται, Δρύοπες, Ελλοπες κλπ. Τους προϊστορικούς και πρώτους ιστορικούς χρόνους, όπως συμπεραίνουν οι ιστορικοί, αναταραχή υπήρχε στον τόπο με την κάθοδο της ορμητικής φυλής των Δωριαίων. Με την πάροδο του χρόνου οι κάτοικοι άρχισαν να ζουν σε ανοχύρωτες κώμες σκορπισμένες σε παραποτάμιες και πεδινές περιοχές ασχολούμενοι με την κτηνοτροφία.
Κάθε κοιλάδα της Ηπειρωτικής γης αποτελούσε αυτόνομο κράτος. Σε περιοχές ξέχωρα η μια από την άλλη ζούσαν επί μακρόν κατ�αρχαίγονον τρόπον. Δεν χρησιμοποιούσαν αλφάβητο και γραφήν. Η αρχαιότερη επιγραφή που βρέθηκε στην Ήπειρο χρονολογείται περίπου στο 600 π.χ.
Τα κυριότερα Ηπειρωτικά έθνη όπως αναφέραμε ήσαν: Οι Θεσπρωτοί, Χάονες και οι Μολοσσοί. Κέντρο των Χαόνων ήταν η Φοινίκη στη Βόρειο Ήπειρο. Κέντρο των Θεσπρωτών η Πανδοσία και το Βουχέτιο.
Το κέντρο των Μολοσσών ήταν η Πασσαρώνα στο Ροδοτόπι, στην οποία μεγάλωσε η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Ολυμπιάδα, κόρη του Νεοπτόλεμου(Ο Νεοπτόλεμος υπήρξε ο γενάρχης των βασιλέων της Μολοσσίας).
Η Μολοσσία ήκμασε επί βασιλείας Θαρύπου το 429 π.χ. Ηγεμών πολιτισμένος ο Θαρύπας, εργάστηκε δραστήρια για τον εκπολιτισμό της Ηπείρου. Το Θάρυπο διεδέχθη ο υιός του Αλκέτας ο οποίος αύξησε την περιοχή της Μολοσσίας προς Ανατολίας. Τον Αλκέτα διεδέχθη ο υιός του Αρύββας. Κυβερνήτης συνετός και φιλόνομος. Προστάτευσε τα γράμματα και τις τέχνες, φρόντισε για την ανατροφή των παιδιών του αποθανόντος αδερφού του Νεοπτόλεμου του Αλεξάνδρου και της Ολυμπιάδος.
Ο Αλέξανδρος όταν βασίλευσε στη χώρα των Μολοσσών, πρώτος αυτός τόλμησε από τους βασιλείς της Ηπείρου και της Ελλάδος να εκστρατεύσει για την κατάκτηση της Ιταλίας. Όταν ο Αλέξανδρος ο Μακεδών αγωνίζονταν προς Ανατολάς αυτός εκσεστράτευσε στην Ιταλία. Μετά το θάνατο του, εκεί επέθανε, η Ήπειρος περιήλθε υπό την επιρροή και επικυριαρχία των Μακεδόνων. Υπό την κυριαρχία των διαδόχων του Μ.Αλεξάνδρου Αντίπατρου και Κρατερού. Η Ολυμπιάδα, μετά τη διένεξη της με το Φίλιππο, ήρθε στην Ήπειρο και για λίγο διάστημα διοίκησε τη χώρα των Μολοσσών, στη συνέχεια υποστήριξε στην αρχηγία τον Αιακίδη. Ακολουθεί ο Αλκέτας Β� για τον Αρύββα και στη συνέχεια ο υιός Αιακίδη, ο Πύρρος.
Ο Πύρρος μεγάλος στρατηγός με μεγάλα στρατιωτικά προσόντα, βασίλευσε στη Μολοσσία 23 χρόνια κατ�άλλους περισσότερα.
Υπενθυμίζουμε την εκστρατεία του στην Ιταλία το 280π.χ. και την Πύρρειο Νίκη. Μετά την Ιταλία, το 274π.χ. κινήθηκε προς τη Μακεδονία. Το 272π.χ. προχώρησε προς Πελοπόννησο, έφτασε στην Σπάρτη. Επιστρέφοντας στο Αργος εφονεύθη. Έτσι εξέλειπεν ο ενδοξότερος των Ηπειρωτών και μέγιστος «κατά τινάς, της Ελλάδος στρατηγός, μετά τον Μέγαν Αλέξανδρον».
Το 167 π.χ. ο Αιμίλιος Παύλος, Ρωμαίος στρατηγός, κατόπιν εντολής της Συγκλήτου, λεηλάτησε την Ήπειρο. 70 πόλεις της Ηπείρου «αι πλείσται των Μολοσσών» λεηλατήθηκαν. 150 χιλιάδες κάτοικοι σύρθηκαν στην αιχμαλωσία. Πράξη εκδικήσεως για την εκστρατεία του Πύρρου στην Ιταλία. Ακολουθεί η κυριαρχία των Ρωμαίων. Η Ρωμαϊκή κατάκτηση παρ�ολες τις ερημώσεις και τους βανδαλισμούς δεν κατόρθωσε να αλλάξει την εθνολογική σύνθεση της Ηπείρου.
Ο διαδοθείς αργότερα χριστιανισμός ενδυνάμωσε τον ελληνισμό των Ηπειρωτών. Ακολούθησε η ίδρυση του βυζαντινού κράτους.