ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΑΡΧΑΝΡΘΩΠΟΣ

1
ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΑΡΧΑΝΡΘΩΠΟΣ





Πριν 1,5 μήνα πέριπου επισκεύτηκα το σπήλαιο των πετραλώνων.
Ο χώρος,τα ευρήματα και όλα τα συναφή μου άφησαν τις καλύτερες εντυπώσεις!

Θα ήθελα να συγχαρώ τον κύριο Άρη Πουλιανό και όλη την ομάδα του για το έργο που έχουν συνεισφέρει όλα αυτά τα χρόνια για να αναδείξουν το μεγαλείο που ήταν και έιναι ακόμη κρυμμένο στο σπήλαιο και φυσικά χωρίς καμιά βοήθεια απο το κρατος.

Ένα μεγάλο ΜΠΡΑΒΟ στον κ. Άρη Πουλιανό!!!
«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»

Re: ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΑΡΧΑΝΡΘΩΠΟΣ

2
ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ




Το καταστόλιστο με σταλαγμίτες και σταλακτίτες σπήλαιο Πετραλώνων βρίσκεται στους δυτικούς πρόποδες του βουνού Κατσίκα (αρχ. Κάλαυρος) και σε υψόμετρο περίπου 300 μέτρα από το επίπεδο της θάλασσας.

Εντοπίστηκε το 1959 από τον κάτοικο Πετραλώνων Φίλιππο Χατζαρίδη και έγινε παγκόσμια γνωστό το 1960 όταν βρέθηκε το κρανίο τού Αρχανθρώπου από έναν άλλο συγχωριανό του, το Χρήστο Σαρρηγιαννίδη.
Οι συστηματικές ανασκαφές του Σπηλαίου ξεκίνησαν το 1965 από τον ιδρυτή της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος, καθηγητή ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό. Οι έρευνές του απέδειξαν ότι ο Αρχάνθρωπος είναι 700.000 περίπου ετών, γεγονός που τον καθιστά τον αρχαιότερο ευρωπαιοειδή. Η ηλικία αυτή στηρίχθηκε στη λεπτομερή ανάλυση της στρωματογραφίας (μέχρι σήμερα έχουν αποκαλυφθεί 34 γεωλογικά στρώματα), καθώς και στη μελέτη τόσο των αρχέγονων παλαιολιθικών εργαλείων, όσο και των ειδών της παλαιοπανίδας που ανακαλύφθηκαν σε όλα σχεδόν τα στρώματα. Ανάμεσα στα απολιθώματα των εξαφανισμένων ζώων συγκαταλέγονται λιοντάρια, ύαινες, αρκούδες, πάνθηρες, ελέφαντες, ρινόκεροι, μεγάκεροι, βίσονες και διάφορα είδη ελαφιών και ιπποειδών, όπως επίσης 25 είδη πουλιών, 16 είδη τρωκτικών και 17 είδη νυκτερίδων.
Σημαντική, για την επαλήθευση της ηλικίας, είναι η συμβολή τής αρχαιομετρίας. Τα υλικά που χρονολογήθηκαν είναι οστά, άργιλος, σταλαγμίτες και ίχνη φωτιάς (στάχτες, καμένα οστά) - τα αρχαιότερα που άναψε ποτέ ανθρώπινο χέρι πάνω στη Γη.
«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»

Re: ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΑΡΧΑΝΡΘΩΠΟΣ

3
ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ





Το σπήλαιο Πετραλώνων ανακαλύφθηκε το 1959 από τον κάτοικο της ομώνυμης κοινότητας Φίλιππο Χαντζαρίδη. Εκατό περίπου μέτρα νοτιότερα από τη σημερινή τεχνητή είσοδο (πίσω από το Μουσείο), βρίσκεται μία σχισμή τού βράχου τής οροφής, απ' όπου συγχωριανοί τού μπάρμπα-Φίλιππα κατέβηκαν με σχοινιά και αντίκρισαν το καταστόλιστο με σταλακτίτες και σταλαγμίτες εσωτερικό του έγκοιλου, αντί για κάποια πηγή νερού που περίμεναν να βρουν. Παγκόσμια γίνεται γνωστό το 1960, όταν ένας άλλος κάτοικος της κοινότητας Πετραλώνων, ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης, βρήκε το περίφημο κρανίο του Αρχανθρώπου.
Οι συστηματικές ανασκαφές άρχισαν το 1965 από τον ιδρυτή της Α.Ε.Ε., καθηγητή Άρη Ν. Πουλιανό, ο οποίος απέδειξε ότι ο Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων είναι 700.000 ετών και ότι αποτελεί αρχαϊκή μορφή τού σύγχρονου ανθρώπου (πρώιμο μεταβατικό εξελικτικό στάδιο από τις προγονικές ανθρωπιδικές μορφές στον σώφρονα Άνθρωπο - Homo sapiens). Οι έρευνες συνεχίζονται, παρά τις κατά καιρούς διακοπές, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων τής Α.Ε.Ε., από τον ίδιο και το γιο του, Δρα Νίκο Α. Πουλιανό.



Εικόνα





Η είσοδος του σπηλαίου είναι ένα τεχνητό τούνελ 100 περίπου μέτρων, που διανοίχτηκε μέσα σε επιχώσεις, οι οποίες λόγω διάβρωσης της πλαγιάς τού βουνού έχουν επικαλύψει την παλαιά φυσική είσοδο, σφραγίζοντας το έγκοιλο για πάνω από μισό εκ. χρόνια, μέχρι την ημέρα δηλαδή που ανακαλύφθηκε το 1959. Η εσωτερική θερμοκρασία παραμένει σταθερή γύρω στους 17 (+ 1) βαθμούς Κελσίου χειμώνα - καλοκαίρι. Δεξιά και αριστερά στα τοιχώματα του τούνελ υπάρχουν προθήκες, οι οποίες περιέχουν πέτρινα και οστέινα εργαλεία, καθώς και οστά, σιαγόνες και δόντια διαφόρων ζώων. Ο κύριος όγκος των ευρημάτων πάντως εκτίθεται στην αίθουσα εκθεμάτων τού Ανθρωπολογικού Μουσείου που έχει ανεγερθεί δίπλα στο σπήλαιο. Εκεί που σταματούν οι ράγες τού βαγονιού και τελειώνει το τεχνητό τούνελ αρχίζει το ίδιο το σπήλαιο, με πρώτη τη μικρή "αίθουσα της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος". Στο σημείο αυτό υπάρχει αριστερά μία υποθετική αναπαράσταση από τη ζωή των Αρχανθρώπων. Όπως και οι υπόλοιπες αναπαραστάσεις, κυρίως ζώων, αυτές έγιναν, υπό την συνεχή επίβλεψη του Δρα Άρη Πουλιανού, από την γλύπτρια Αγγέλικα Καλαϊντίδη - Κοροβέση. Δεξιά, στην ίδια αίθουσα, κάτω από ένα διαφανές πλαστικό, έχουν αποκαλυφθεί και παραμείνει στη θέση τους οστά αλόγου, μία σιαγόνα ελαφιού, μία σιαγόνα άγριου όνου και ένα παλαιολιθικό εργαλείο από χαλαζία. Σημειώνεται ότι οι ονομασίες των αιθουσών και των στοών διευκολύνουν τις ανασκαφικές κλπ επιστημονικές και τεχνικές εργασίες.



Εικόνα





Στην παράπλευρη φωτογραφία διακρίνεται η ανασκαφή τής Τομής Β, ένα επίτευγμα των ερευνών, που έδωσε πολύ σημαντικές πληροφορίες για τη χρονολόγηση και τις συνθήκες ζωής των Αρχανθρώπων. Στο σημείο αυτό η στρωματογραφία του σπηλαίου έχει βάθος 17 μέτρα. Συνολικά έχουν ανακαλυφθεί 34 γεωλογικά στρώματα και η δημιουργία τους οφείλεται σε αργή εναπόθεση ιζημάτων. Στις εναλλαγές του χρωματισμού τους αντανακλώνται κλιματικές διακυμάνσεις. Τα πιο σκούρα περιέχουν τα περισσότερα ευρήματα επειδή αντιπροσωπεύουν παγετώδεις περιόδους, όταν κυρίως οι άνθρωποι και πιο σπάνια τα σαρκοβόρα ζώα έμπαιναν μέσα για να προστατευθούν από τις εξωτερικές δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες. Τα πιο ανοικτόχρωμα στρώματα περιέχουν λίγα ευρήματα και ανήκουν σε θερμότερες περιόδους. Σε εποχές, τέλος, έντονης υγρασίας και σταγονορροής, που σχηματίστηκαν τα σταλαγμιτικά στρώματα 1, 10 και 28, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου ευρήματα. Επίσης, σε αυτό το σημείο της Τομής Β, το 11ο στρώμα έφραξε το επονομαζόμενο "πέρασμα των Ηράκλειων Στηλών" (Γιβραλτάρ), αποκλείοντας το νοτιότερο και παλαιότερο τμήμα τού σπηλαίου. Όπως έδειξαν οι απόλυτες και οι έμμεσες χρονολογήσεις το 11ο στρώμα είναι περίπου 700.000 ετών. Επειδή στην επιφάνεια του νοτιότερου τμήματος βρέθηκε ο Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων, είναι και αυτός της ίδιας ηλικίας.



Εικόνα




Προχωρώντας δυτικά από την Τομή Β΄ μπαίνουμε στην "αίθουσα του Αριστοτέλη", αφιερωμένη στον Σταγειρίτη φιλόσοφο, ο οποίος θεωρείται πατέρας, εκτός από άλλους επιστημονικούς κλάδους, και της Ανθρωπολογίας, καθώς υπήρξε ανάμεσα στους πρώτους που συνέλαβε τη θεωρία για την εξέλιξη της ζωής. Στην αίθουσα αυτή βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές πολλά απολιθωμένα οστά αρκούδας. Είναι πιθανό οι Αρχάνθρωποι να τις έβρισκαν ενίοτε σε χειμερία νάρκη μέσα στο σπήλαιο, να τις σκότωναν και στη συνέχεια να τρέφονταν με το κρέας τους, χρησιμοποιώντας επίσης το δέρμα για ένδυση, τα κόκαλα για την παραγωγή οστέινων εργαλείων κλπ. Για την "αίθουσα του Αριστοτέλη" φιλοτεχνήθηκε ένα ομοίωμα αρκούδας όπου και τοποθετήθηκε. Στα αριστερά και ψηλά, στο σημείο που ενώνεται το σταλαγμιτικό δάπεδο με τη μεγάλη σαν αψίδα οροφή, υπήρχε μία παλαιά φυσική είσοδος, η οποία έφραξε με ιζήματα και μπάζα πριν από 550.000 χρόνια.




Στη συνέχεια και αφού περιηγηθούμε τις αίθουσες που είναι αφιερωμένες στην Νταϊάνα Φόσσεϋ και τον Αναξαγόρα, φτάνουμε σε εκείνη του ανασκαφέα του σπηλαίου Πετραλώνων "Άρη Ν. Πουλιανού". Εδώ, σε βάθος 30 μέτρων έχει βρεθεί τμήμα κρανίου νεαρού Αρχανθρώπου. Αυτή η αίθουσα είναι η μεγαλύτερη του σπηλαίου, το οποίο είναι πολύ μεγαλύτερο από το τμήμα που είναι επισκέψιμο σήμερα, γεγονός που μπορεί να διαπιστωθεί εύκολα από το χάρτη του που υπάρχει στον εξωτερικό τοίχο του Μουσείου. Η διαδρομή που ακολουθούμε σήμερα είναι 700 μέτρα, ενώ το μήκος όλων των διακλαδώσεων ξεπερνά τα 2 χιλιόμετρα.



Εικόνα




Επιστρέφοντας, μπαίνουμε στην "αίθουσα της Μεσογείου", όπου κατεβαίνοντας στα αριστερά βρίσκεται η αναπαράσταση μίας εστίας. Εκεί έχουν βρεθεί ίχνη φωτιάς από καμένα κοκάλα και στάχτες που χρονολογούνται και αυτές στις 700.000 πριν από σήμερα και αντιπροσωπεύουν την αρχαιότερη φωτιά που έχει ανάψει ανθρώπινο χέρι πάνω στη Γη. (Οι αυθεντικές στάχτες εκτίθενται στο Ανθρωπολογικό Μουσείο).


Στο σημείο αυτό, ο επισκέπτης τού σπηλαίου μπορεί να παρατηρήσει, γύρω-γύρω στα τοιχώματα του σπηλαίου και ψηλότερα από το σταλαγμιτικό δάπεδο, πολλές πέτρες συγκολλημένες με σταλαγμιτικό υλικό. Αυτό συμβαίνει γιατί τα ιζήματα του δαπέδου υπέστησαν καθίζηση κατά τις διάφορες εποχές ξηρασίας που ακολούθησαν τη δημιουργία τους και υποχώρησαν, αλλού 2,5 μέτρα, αλλού μισό μέτρο κι' αλλού λιγότερο. Με παρόμοιο τρόπο ήταν συγκολλημένο τη μέρα που βρέθηκε, το 1960, το κρανίο τού Αρχανθρώπου



Εικόνα




Το τελευταίο επισκέψιμο τμήμα είναι το "Μαυσωλείο", που είναι η πιο στεγνή και πιο ζεστή αίθουσα του σπηλαίου. Εδώ βρέθηκε το κρανίο και ο σκελετός τού Αρχανθρώπου, ο οποίος ή ταν άντρας και είχε ύψος 155-157 εκατοστά. Πέθανε σε ηλικία περίπου 30-35 ετών, ήταν δηλαδή πολύ ηλικιωμένος για την εποχή του, αφού η μέση ηλικία κυμαινότανε τότε ανάμεσα στα 18 και τα 20 χρόνια. Γύρω του βρέθηκαν διάσπαρτα οστά ζώων, τα περισσότερα υπολείμματα τροφής, πολλές οστέινες βελόνες και ίχνη φωτιάς. Τα χαρακτηριστικά τού προσώπου τού Αρχανθρώπου των Πετραλώνων μαρτυρούν τον αρχαιότερο πρόγονο των Ευρωπαίων που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.
«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»

Re: ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΑΡΧΑΝΡΘΩΠΟΣ

4
ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ Α.Ε.Ε.





Μπαίνοντας ο επισκέπτης αντικρίζει στον προθάλαμο μία τοιχογραφία, η οποία απεικονίζει την κλίμακα της εξέλιξης της ζωής κατά τον Αριστοτέλη. Αν και η εξελικτική θεωρία σήμερα έχει εμπλουτιστεί με περισσότερο λεπτομερείς αποδείξεις, εντύπωση προκαλεί ο διαχωρισμός σε σπονδυλωτά και ασπόνδυλα, σε έναιμα και άναιμα και το ότι η φύση μεταβαίνει από τα άψυχα στα έμψυχα.



Στην αίθουσα εκθεμάτων, υπάρχουν απολιθώματα από τις ανασκαφές της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος, που προέρχονται από υπαίθριες θέσεις (Τρίγλια, Εορδαία κλπ), όπου εντοπίζονται ίχνη των προγόνων των Αρχανθρώπων της προσπηλαίας περιόδου. Ακολουθούν τα ευρήματα που προέρχονται από το ίδιο το σπήλαιο (μεταξύ άλλων, λίθινα και οστέινα εργαλεία, απολιθωμένα οστά, τα ίχνη της αρχαιότερης φωτιάς που άναψε ποτέ χέρι ανθρώπου στη Γη), καθώς και για σύγκριση παλαιολιθικά, μεσολιθικά και νεολιθικά εργαλεία από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και ορισμένα ανάλογα ευρήματα και εκμαγεία από άλλες χώρες.



Εικόνα




Στο κέντρο της αίθουσας υπάρχει η πιστή αναπαράσταση του χώρου που βρέθηκαν το κρανίο και τα οστά του Αρχανθρώπου, έργο που επιτελέστηκε σε πολύμηνη συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Πέτρο Δεβολή και τη σύζυγό του Μαρία.

Συνολικά εκτίθενται 400 προθήκες με δίγλωσσες επεξηγηματικές ευανάγνωστες πινακίδες, για περισσότερα από 2500 ευρήματα.
«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»

Re: ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΑΡΧΑΝΡΘΩΠΟΣ

5
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ





ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ

Πριν αναπτυχθεί η συζήτηση σχετικά με τη στρωματογραφία, είναι αναγκαίο να γίνει μία σύντομη ιστορική αναδρομή των ερευνών και των εργασιών που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα στο σπήλαιο Πετραλώνων, για να γίνει φανερή η αλληλουχία των γεγονότων, τα οποία επέτρεψαν τη συλλογή των επιστημονικών πληροφοριών που έκρυβαν τα ιζήματά του.
Όπως προαναφέρθηκε, τα πρώτα απολιθώματα που βρέθηκαν ήταν δύο δόντια ζώων που απέστειλε η Κοινότητα Πετραλώνων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Κατά τις εξερευνήσεις που ακολούθησαν από τον Ι. Πετρόχειλο (1959, 1960α), συνελέγησαν επιπλέον διάφορα οστά, για τα οποία όμως είναι άγνωστος ο ακριβής αριθμός, η θέση ανεύρεσης και ο σημερινός χώρος φύλαξής τους.
Επόμενες εργασίες έλαβαν χώρα εκ μέρους του Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Αυτό προκύπτει από τον Πρόλογο του 9ου τόμου του Ι.Γ.Ε.Υ. (Ινστιτούτου Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους, σημερινό Ι.Γ.Μ.Ε.), όπου ο τότε Γενικός Διευθυντής, Δρ. Κ. Ζάχος (1964) αναφέρει: "Εν συνεχεία της ανευρέσεως του κρανίου του Παλαιοανθρώπου... διενεργήθηκαν συστηματικαί μελέται και ανασκαφαί του σπηλαίου υπό του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το δε ούτως εξαγχθέν παλαιοντολογικόν υλικόν επεξειργάσθη ο καθηγητής κ. Α. Κανέλλης... Εξάλλου η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία συνεχίζει τας ερεύνας της εις το ενδιαφέρον τούτο σπήλαιον. Κατά το έτος 1962 ο γεωλόγος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ι.Γ.Ε.Υ. κ. Γ. Μαρίνος συνέχισε τας ανασκαφάς εις το σπήλαιον... και ανέθεσεν εις τον ειδικόν επί των θηλαστικών του Πλειστοκαίνου καθηγητήν O. Sickenberg του Ανοβέρου, όστις είναι από μακρού συνεργάτης του Ι.Γ.Ε.Υ., την μελέτην του συγκεντρωμένου εις το εργαστήριον Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης παλαιοντολογικού υλικού".
Την διενέργεια ανασκαφών βεβαιώνει και ο Sickenberg (1964), ο οποίος όμως αντίθετα από τον Ζάχο (1964) μνημονεύει σχετικά τους καθηγητές Π. Κόκκορο και Α. Κανέλλη, ενώ ο ίδιος ο Μαρίνος (1965) αναφέρει ότι μία σειρά από ανασκαφές πραγματοποίησε ο Πετρόχειλος.
Ανεξάρτητα πάντως από τις πάρα πάνω αντιφατικές πληροφορίες, οι ίδιοι οι Ι. Πετρόχειλος, Π. Κόκκορος, Α. Κανέλλης και Γ. Μαρίνος, ουδέποτε αναφέρθηκαν στις δημοσιεύσεις τους σε συστηματικές ανασκαφές. Έτσι παραμένει αδιευκρίνιστο τι ακριβώς συνέβη την περίοδο 1959-1962, παρόλο που το θέμα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κυρίως ό,τι αφορά το συσχετισμό των απολιθωμάτων που είχαν περισυλλεγεί με τα ιζήματα του σπηλαίου.




Γεγονός όμως είναι ότι τα αποτελέσματα των υποτιθέμενων αυτών ανασκαφών ουδέποτε δημοσιεύθηκαν, ενώ ακόμη λιγότερα είναι γνωστά για τις τεχνικές που εφαρμόσθηκαν. Σχετικά, μπορεί να παρατεθεί μία φωτογραφία (αρ. 9.27, τοπογραφική στάση 136, χώρος εξωτερικού Μαυσωλείου, από ανατολικά προς τα δυτικά, σχ. 7.6), του Ι. Πετρόχειλου (1960α), στην οποία διακρίνονται δύο εργάτες σε μία προσπάθεια "εξερεύνησης", πάντως όχι με τις πιο σύγχρονες μεθόδους, των σπηλαιοαποθέσεων.



Εικόνα




Κάτω από αυτήν την φωτογραφία ο Ι. Πετρόχειλος (1960α) αναγράφει: "Διαμέρισμα ευρέσεως οστών" και οπωσδήποτε όχι ανασκαφών. Στο τέλος του ίδιου άρθρου καταλήγει: "Εκ του ανασκαφέντος προχείρως ανωτέρω οστεοφόρου κοιτάσματος... συμπεραίνεται ότι εντός του σπηλαίου υπάρχει μέγας αριθμός οστών... Δια το Ι.Γ.Ε.Υ. το σπήλαιον έχει ανάγκη ιδιαιτέρας προσοχής, διότι θα είναι δυνατόν να εξαχθούν εξ' αυτού δι' ανασκαφών πολλά τέλεια δείγματα, της πανίδος της μεσοτεταρτογενούς εποχής, τα οποία δεν υπάρχουν στα Μουσεία της Ελλάδος. Προς τούτο είναι αρκετή η παρακολούθησις τοιούτων ανασκαφών υπό γεωλόγου επί 10 ημέρας με ένα ή δύο εργάτας λαμβανομένους εκ των κατοίκων της περιοχής.

Για το ίδιο θέμα η πιο λεπτομερής (αλλά όχι και ικανοποιητική) περιγραφή των εργασιών που έγιναν τα έτη 1959-1962, προέρχεται από τους Κόκκορο και Κανέλλη (1960): "Στο πιο εσωτερικό άκρο του σπηλαίου (σχ. 7.2) και στο χαμηλότερο σημείο του δαπέδου του, απαντάται ερυθρογή μετά κατεστραμμένων οστών. Αυτά τα οστέινα τμήματα είναι συνήθως σαθρά, σε κακή κατάσταση και ανακατεμένα με ερυθρογή χωρίς τάξη. Από ένα τέτοιο ανακάτεμα είναι εύκολο να αποσπαστούν μεγάλα τμήματα οστών ακόμα και σε καλή κατάσταση, όπως αστράγαλοι, σπόνδυλοι και δόντια... Βρήκαμε επίσης δύο καλοδιατηρημένα κρανία άρκτων σε μία απόσταση 18 περίπου μέτρων απ' όπου είχαν βρεθεί τα οστά εντός του διαδρόμου που έχει φραχθεί από κεκλιμένα χώματα, τα οποία φτάνουν έως την οροφή του σπηλαίου". Στο ίδιο πνεύμα ο Κανέλλης (1962) αποφαίνεται: "Οι ανασκαφές που έγιναν στο θάλαμο που βρέθηκε το κρανίο, καθώς και σε άλλα μέρη της σπηλιάς, έδειξαν ότι σ' ένα ορισμένο τμήμα της βρίσκονται συγκεντρωμένα πολλά οστά διαφόρων ζώων, που μόνο με συστηματικές έρευνες μπορούν να αποκαλυφθούν".
Παρομοίως, η Τσουκαλά (1989, σ. 7, & 3), σε διδακτορική διατριβή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αναφέρει ότι παλαιοντολογικές ανασκαφές πραγματοποίησαν οι προαναφερόμενοι καθηγητές, παρόλο που η ίδια (σ. 13, & 4 και σ. 342 - 344) παραδέχεται ότι το παλαιοντολογικό υλικό που μελέτησε είχε περισυλλεγεί (και όχι ανασκαφεί) από την επιφάνεια του σπηλαίου. Προφανώς αυτός είναι ο λόγος που είναι άγνωστη η θέση (και το στρώμα) προέλευσης των περισσότερων ευρημάτων που μελέτησε στη διατριβή της.
Έτσι, από τη διερεύνηση της βιβλιογραφίας, αλλά και των αρχείων του Υπουργείου Πολιτισμού, είναι φανερό ότι το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ουδεμία συστηματική ανασκαφή πραγματοποίησε στο σπήλαιο Πετραλώνων. Αυτό έγινε δυνατό μόνο από τον ανθρωπολόγο Δρ. Α. Πουλιανό, ο οποίος από την στιγμή πού βρέθηκε το ανθρώπινο κρανίο έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον με τη δημοσίευση σχετικών μελετών (Α. Poulianos 1961, 1963) και ήλθε σε επαφή με τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μέλη της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (Ε.Σ.Ε.), με το σκοπό να πληροφορηθεί με όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες πάνω στις προηγούμενες επιφανειακές έρευνες.
Το 1965 ο Α. Πουλιανός επέστρεψε στην Ελλάδα ύστερα από σπουδές και έρευνες στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας και πραγματοποίησε την πρώτη του αυτοψία στο σπήλαιο Πετραλώνων, κατά την οποία ξενάγησε τον φιλοξενούμενό του καθηγητή Ph. Tobias. Όπως αναφέρει αργότερα (Α. Πουλιανός 1982), είχε υποπτευθεί αμέσως ότι τα ιζήματα του σπηλαίου παρουσιάζονται σε μία στρωματογραφική διάταξη, η οποία δεν είχε επισημανθεί προηγούμενα, κυρίως στο τμήμα του σπηλαίου που είχε βρεθεί το ανθρώπινο κρανίο και ότι έτσι δεν ευσταθούσε η άποψη των Kokkoros & Kanellis (1960) και Μαρίνου και λοιπών (1965) ότι αυτό είχε παρασυρθεί στο χώρο του Μαυσωλείου από βρόχινα ή άλλα ύδατα.
Τον ίδιο χρόνο (1965) ο Α. Πουλιανός γίνεται μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρείας (επί προεδρίας του καθηγητή Ι. Κούμαρη), ενώ είχε ήδη τιμηθεί με το βραβείο "Κούμαρη" για τη διδακτορική του διατριβή "Η Προέλευση των Ελλήνων" (1962). Επίσης, αναλαμβάνει θέση επιστημονικού σύμβουλου στο Υπουργείο Συντονισμού και μετέχει στη Διοικούσα Επιτροπή του Πανεπιστημίου Πατρών.
Τον επόμενο χρόνο (1966) εκλέγεται αντιπρόεδρος της Ε.Σ.Ε. και δεδομένης της έλλειψης κάθε ενδιαφέροντος από κρατικής πλευράς, αναλαμβάνει την ευθύνη να προετοιμάσει περαιτέρω εξερευνήσεις του σπηλαίου Πετραλώνων και κυρίως τη διοργάνωση συστηματικών ανασκαφών. Η πραγματοποίησή τους όμως καθυστέρησε εξαιτίας του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1967 και μόνο την άνοιξη του 1968 κατόρθωσε, παρόλο που ο Α. Πουλιανός είχε απομακρυνθεί από κάθε κρατική θέση, να διενεργήσει την πρώτη συστηματική ανασκαφή σαν αρχηγός αποστολής της Ε.Σ.Ε., με άδεια που είχε δοθεί στην ίδια Εταιρεία από την Νομαρχία Χαλκιδικής (βλ. Α. Πουλιανός 1968, 1971, Α. Πετροχείλου 1972).
Στα πλαίσια προγράμματος βασικής σπηλαιολογικής εκπαίδευσης, ανάμεσα σε άλλες αποστολές (βλ. Α. Πουλιανός 1974), έλαβα μέρος και σε αυτή του 1968, μετέχοντας σε διάφορες ελαφριές βοηθητικές εργασίες των ανασκαφών, καθώς και στην εξερεύνηση σχισμών και υπόγειων στοών, ιδίως στις περιπτώσεις που αυτό ήταν αδύνατο για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Αυτή ήταν και η αρχική μου επαφή με το χώρο του σπηλαίου Πετραλώνων.
Η πρώτη δοκιμαστική ανασκαφή ονομάσθηκε Τομή 'Άλφα και πραγματοποιήθηκε στη μικρή Αίθουσα του Θεόφραστου (30 περίπου τ.μ. εμβαδόν και 4-6 μ ύψος), η οποία βρίσκεται ανατολικά και σε συνέχεια με την Αίθουσα του Αριστοτέλη. Η επιλογή αυτής της Αίθουσας έγινε με τα εξής κριτήρια: α) βρίσκεται στη βάση του κώνου των ιζημάτων που προέρχονται από την κύρια παλαιά φυσική είσοδο του σπηλαίου και β) το σταλαγμιτικό της δάπεδο είχε παραμείνει αδιατάραχτο από τις εξερευνήσεις των προηγούμενων ετών.
Η μεταφορά των ιζημάτων για πλύσιμο και των ευρημάτων για συντήρηση, από την Τομή Άλφα έως την παλαιά (πρώτη τεχνητή) είσοδο του σπηλαίου, γινόταν χάρη σε μία αλυσίδα 40 περίπου εργατών.
Η ανασκαφή αυτή, διάρκειας ενός περίπου μηνός, διακόπηκε απότομα και με δικτατορικό τρόπο. Αμέσως ο Α. Πουλιανός προχώρησε σε ανακοίνωση Τύπου (βλ. ΜΜΕ 18, 19 Απριλίου 1968) επί των προκαταρκτικών αποτελεσμάτων των ερευνών, τα οποία δημοσιεύθηκαν στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Archaeology (A. Poulianos 1971). Λίγα χρόνια αργότερα έγινε γνωστό (βλ. "Απογευματινή" της 29-6-1972) ότι ήταν ο τότε Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων και Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Σ. Μαρινάτος, που έδωσε την εντολή να διακοπούν οι ανασκαφές και να κλείσει το σπήλαιο με την αιτιολογία ότι ο Πουλιανός ενοχλούσε με τις εργασίες και τις ανακοινώσεις του την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Τις ίδιες μέρες (βλ. "Ελληνικός Βορράς" της 22-6-1972) ο Υπουργός Β. Ελλάδος συνταγματάρχης Ν. Γκαντώνας, δήλωνε ότι οι έρευνες θα συνεχιστούν από τον καθηγητή της Γεωλογίας Ι. Μελέντη, παρόλο που αυτός είχε μόλις μετατεθεί στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και δεν είχε ποτέ ασχοληθεί με το σπήλαιο. Σύντομα όμως η χούντα έπεσε (1974) και ο Ι. Μελέντης ουδέποτε κατόρθωσε να προχωρήσει σε ανασκαφές, παρόλο που ακόμα και μετά την πτώση της δικτατορίας προσπάθησε με κάθε τρόπο να αποκτήσει την κυριότητα των ερευνών στα Πετράλωνα (βλ. επιστολές του καθ. R. Protch 'Άνθρωπος 1983, 1986). Από τα πάρα πάνω είναι φανερό ότι η αναφορά της (αναπληρώτριας σήμερα καθηγητή) κ. Τσουκαλά (1989, σ. 7, & 3), που υποστηρίζει ότι πριν τις ανασκαφές του Α. Πουλιανού σε επιφανειακές περισυλλογές οστών προέβη και ο Ι. Μελέντης, δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.
Εν τω μεταξύ (1968/69) εξαιτίας πάντα της πολιτικής κατάστασης, ο Α. Πουλιανός υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την Ε.Σ.Ε., ύστερα από αίτημα της προέδρου της Α. Πετροχείλου, με την αιτιολογία ότι διαφορετικά ετίθετο σε κίνδυνο η λειτουργία της Εταιρείας. Σχεδόν ταυτόχρονα με δικαστική απόφαση, διαλύθηκε η Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία με διάφορες αιτιάσεις. Έτσι τα παλαιά μέλη του Διοικητικού της Συμβουλίου ένοιωσαν την υποχρέωση να δημιουργήσουν το 1970/1 την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος (Α.Ε.Ε.) και εξέλεξαν Πρόεδρο τον Α. Πουλιανό.
ΠΠεριέργως μετά την πτώση της Δικτατορίας, το 1976, ο προαναφερθείς καθηγητής Ι. Μελέντης προχώρησε στην "ανασύσταση" υπό την προεδρία του της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρείας, με βάση ένα Νόμο της Βουλής για την αποκατάσταση των επί Χούντας αδικηθέντων, χωρίς να διαθέτει ούτε έναν Ανθρωπολόγο ανάμεσα στα μέλη του και παρόλο που ουδέποτε είχε διωχθεί από τη χούντα, παραμένοντας όλα τα χρόνια καθηγητής του Παν/μίου Θεσσαλονίκης.
Με το τέλος της δικτατορίας ο Α. Πουλιανός, ως πρόεδρος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος, και με άδειες ανασκαφών του Υπουργείου Πολιτισμού, αναλαμβάνει το 1974 τη συνέχιση των ερευνών στα Πετράλωνα μέχρι το 1983, όταν αυτές πάλι για λόγους όχι ακριβώς επιστημονικούς διακόπτονται για δεύτερη φορά (βλ. Ν. Πουλιανός 1985). Σήμερα το μέλλον τους εξαρτάται από το πότε θα εφαρμοσθούν τελικά οι Αποφάσεις του Αρείου Πάγου που δικαίωσαν (1994,1996) την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος στη δωδεκαετή αντιπαράθεσή της με τα Υπουργεία Πολιτισμού και Τουρισμού.
'Όσον αφορά τις εργασίες της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος στα Πετράλωνα, παρατίθεται η πάρα κάτω συνοπτική εικόνα για τα έτη 1974-1983 (βλ. επίσης τόμους "'Άνθρωπος"):

1974-5: Επανάληψη των ανασκαφών στην Τομή 'Άλφα, λόγω του ότι πολλά δεδομένα είχαν χαθεί κατά την προηγούμενη απότομη διακοπή των ερευνών του 1968. 'Έτσι ανασκάφηκε 1-2 μ. δίπλα στην Τομή Άλφα 1 η Τομή Άλφα 2. Για την ευκολότερη πρόσβαση στο εσωτερικό του σπηλαίου διανοίχτηκε μία γαλαρία μήκους 100 περίπου μ. (σχ. 10), ενώ για την προστασία του μικροκλίματος τοποθετήθηκαν κάθε 30 περίπου μέτρα τρεις ενδιάμεσες θύρες. Επίσης, μέσα σε αυτή τη γαλαρία τοποθετήθηκαν ράγες και ένα βαγονέτο, τόσο για την εξυπηρέτηση των ανασκαφών στη μεταφορά των ιζημάτων για πλύσιμο και κοσκίνισμα έξω από το σπήλαιο, όσο και για τη μεταφορά στο εσωτερικό υλικών που χρησίμευσαν στην τοποθέτηση κατάλληλων διαδρόμων για τους επισκέπτες. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτοί οι παγκόσμια πρωτότυποι διάδρομοι δεν προξενούν βλάβη στο σταλαγμιτικό δάπεδο γιατί έχουν τοποθετηθεί εναέρια και είναι δυνατό να αφαιρεθούν ή να αποκλίνει η διαδρομή τους εντός ολίγων ημερών.

1976: Ανασκαφές στην Τομή Α-2, στην Αίθουσα του Σφαγείου, στο Βάραθρο 1 και στην Τομή Β΄, ενώ παράλληλα καταρτίστηκε και ο τοπογραφικός χάρτης του σπηλαίου. Η απουσία ύδρευσης και ηλεκτροφωτισμού στην περιοχή, κατά τη δεκαετία του '80, αποτέλεσε τη μεγαλύτερη δυσκολία για τη διενέργεια των ερευνών και οι αναγκαίες ποσότητες του νερού για το πλύσιμο των ιζημάτων μεταφερόταν από τη Σωζόπολη με φορτηγά. Την δεκαετία του '90 η άντληση του νερού για τις ανάγκες της Κοινότητας και του σπηλαίου Πετραλώνων γινόταν από μία γεώτρηση 3 περίπου χλμ. νότια του σπηλαίου και από βάθος 60-70 μ., ενώ σήμερα η υδροδότηση της περιοχής γίνεται από την Κοινότητα Γαλαρινού.




Εικόνα




Εικόνα




Αριστερά: Ο ΄Αρης Πουλιανός επεξηγεί τμήμα της στρωματογραφίας της Τομής Β. Δεξιά: "αιωρούμενες" πέτρες δίπλα στο Μαυσωλείο συγκολλημένες με σταλαγμιτικό υλικό στο τοίχωμα του σπηλαίου, έτσι όπως βρέθηκε και το κρανίο του Αρχανθρώπου.

1977-1983: Ανασκαφές στους χώρους που προαναφέρθηκαν και στην Αίθουσα της Μεσογείου, στο Μαυσωλείο, στα Βάραθρα 2 και 3, καθώς και στις Τομές Γάμα, Δέλτα και Έψιλον. Η τελευταία Τομή έγινε στον εξωτερικό χώρο του σπηλαίου και σε αντιστοιχία με την αρχαία πλειστοκαινική είσοδό του.
Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών το σπήλαιο Πετραλώνων ανοίγει τις πόρτες του στο κοινό (1979), ενώ το 1981 και το Ανθρωπολογικό Μουσείο της Α.Ε.Ε., όπου το φθινόπωρο του 1982 διοργανώθηκε το 3ο Πανευρωπαϊκό και το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ανθρωπολογίας, υπό την προεδρία του Α. Πουλιανού. Το Μουσείο αυτό διαθέτει μία χωρητικότητα άνω των 1000 τ.μ. και μαζί με άλλες εγκαταστάσεις δίνει τη δυνατότητα φιλοξενίας σε τριάντα τουλάχιστον ερευνητές, καθώς στα αρχικά σχέδια της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος συμπεριλαμβάνεται και η δημιουργία ενός Ινστιτούτου Ανθρωπολογικών Ερευνών.
Οι παλαιοανθρωπολογικές ανασκαφές της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος πραγματοποιήθηκαν με τις πιο σύγχρονες μεθόδους. Έτσι για πρώτη φορά, όσον αφορά την εποχή του Μέσου Πλειστόκαινου, βρέθηκαν τμήματα απολιθωμένων ξύλων, ένα φύλλο πρίνου καθώς και τρίχες ζώων, περιβεβλημένα από λεπτότατη σταλαγμιτική επίστρωση. Εξάλλου, ακριβώς αυτή η λεπτομερής επεξεργασία των βιο-χρονο-στρωματογραφικών δεδομένων χρησίμευσε να αλληλοσυσχετιστούν μεταξύ τους πολλές ευρωασιατικές ανασκαφές.
Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι οι πάρα πάνω εργασίες επιδοτήθηκαν από τον Ε.Ο.Τ. με το ποσό των 23 εκ. δρχ., το οποίο αποτελεί ένα μικρό μόνο μέρος των εξόδων. Το υπόλοιπο και μεγαλύτερο μέρος καλύφθηκε από την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος και κυρίως από τον Πρόεδρό της Α. Πουλιανό (βλ. την 289/24-2-1987 απόφαση του Αρείου Πάγου και το περιοδικό "ΑΝΤΙ" της 25-5-1988).

1983-1997: Διακοπή των εργασιών της Α.Ε.Ε. εντός του σπηλαίου Πετραλώνων, στα μέλη της οποίας απαγορεύεται η πρόσβαση στους χώρους ανασκαφής, αλλά ακόμη και στα ευρήματά της που είναι αποθηκευμένα στα εργαστήρια του Ανθρωπολογικού Μουσείου. Για την ειρωνεία του πράγματος, ένας από τους εργαζόμενους που απολύθηκε αυτό το διάστημα ήταν και ο Χ. Σαρρηγιαννίδης που βρήκε το ανθρώπινο κρανίο. Το ίδιο χρονικό διάστημα διαπιστώθηκαν απώλειες, αλλά ακόμη και κλοπές ευρημάτων, ανασκαφικών ημερολογίων και χαρτών. Επίσης, παρατηρήθηκε το φαινόμενο των λαθραίων παρεμβάσεων στα δεδομένα των στρωματογραφικών Τομών, μέσα σε διάφορες Αίθουσες των επισκέψιμων χώρων και κυρίως της Μεσογείου και του Μαυσωλείου (σχ. βλ. Α. Πουλιανός & Ν. Πουλιανός 1988).
Η αλληλεγγύη των Ευρωπαίων Ανθρωπολόγων, τόσο πριν (Chiarelli, 1981, Bielitski et al., 1983, Gerassimova et al., 1983), όσο και μετά τη δεύτερη διακοπή των ανασκαφών (Gray et al., 1988, Susanne et al., 1988, Henenberg, 1988), η οποία εκφράσθηκε μέσα από δημοσιεύσεις, διαμαρτυρίες ή αποφάσεις διαφόρων Πανευρωπαϊκών Συνεδρίων Ανθρωπολογίας, μαρτυρεί τη σημασία και το επιστημονικό ενδιαφέρον για τις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στα Πετράλωνα. Η αλληλεγγύη αυτή βοήθησε τα μέλη της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος να βρουν το αναγκαίο κουράγιο για να ξεπεράσουν πολλά από τα εμπόδια που δημιούργησε η δεύτερη διακοπή των ερευνών, αλλά και να ευαισθητοποιηθούν ακόμα περισσότερο μπροστά στην κινητοποίηση της Διεθνούς Επιστημονικής Κοινότητας.

Σημ: Για τα έτη 1997-2009, μετά δηλαδή τη δημοσίευση της ως άνω διδακτορικής διατριβής, καθώς και την επανεγκατάσταση της Α.Ε.Ε. (1997) στο χώρο του σπηλαίου, παρατίθεται σε χωριστή σελίδα ηλ. επιστολή που απεστάλη σε όλους τους βουλευτές και πλείστα ΜΜΕ. Η επιστολή αυτή είναι ενδεικτική για την τρομερή αντίδραση που ξεσήκωσε η ανικανότητα των αντίπαλων της Α.Ε.Ε. για οποιονδήποτε διάλογο, είτε σε επιστημονικό, είτε σε διοικητικό επίπεδο, οδηγώντας τα πράγματα για άλλη μια φορά σε ένδικες διαδικασίες, που για την Α.Ε.Ε. αποτελούν ύστατο μέσο άμυνας και υπεράσπισης της ιστορικής αξίας του σπηλαίου Πετραλώνων.
«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»

Re: ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΑΡΧΑΝΡΘΩΠΟΣ

6
49η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ


Το παρακάνω κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Μανδραγόρας», τ.10-11, Ιαν. 1996 και αναπροσαρμόσθηκε ελαφρώς στη συνέχεια.

Του Δρα Νίκου Α. Πουλιανού






Ένα Ένα χρόνο μετά τον εντοπισμό του σπηλαίου Πετραλώνων από τον Φίλιππα Χαντζαρίδη (κάτοικο της Κοινότητας Πετραλώνων και πρόσφυγα της μικρασιατικής καταστροφής του 1922), ένας άλλος συμπατριώτης του ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης, μαζί με άλλους 5 (εκ των οποίων 3 επιστήμονες) βρήκαν τυχαία, στις 15 Σεπτεμβρίου 1960, ένα απολιθωμένο κρανίο ανθρώπου καλυμμένο με σταλαγμιτικό υλικό. Η είδηση (βλ. εφημ. «Μακεδονία» 18-9-1960) ήταν συνταρακτική, γιατί ήταν εμφανές ότι επρόκειτο για προηγούμενο στάδιο εξέλιξης του σύγχρονου ανθρώπου και γιατί έως τότε οι ιστορικές επιστήμες δεν διέθεταν απτές αποδείξεις για την παλαιότητα της κατοίκησης του ελλαδικού χώρου.



Εικόνα




Τα πολλαπλά ερωτήματα που ανέκυπταν ήταν έξω από το πεδίο τής καθιερωμένης αρχαιολογικής μεθοδολογίας και αφορούσαν πρωταρχικά την ηλικία τού ευρήματος. Κύριο εργαλείο για την επίλυσή τους η επιστήμη τής παλαιοανθρωπολογίας σε συνδυασμό με τα στρωματογραφικά, παλαιολιθικά, παλαιοντολογικά και αρχαιομετρικά δεδομένα.

Εκείνη την εποχή ειδικοί επί του αντικειμένου στην Ελλάδα δεν υπήρχαν και καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ανέλαβαν τη φύλαξη του ανθρώπινου κρανίου. Οι ίδιοι προχώρησαν σε επιφανειακές περισυλλογές οστών ζώων, που βρίσκονταν διάσπαρτα στο σταλαγμιτικό δάπεδο του σπηλαίου, και μετακάλεσαν από το εξωτερικό δύο Γερμανούς επιστήμονες, τον ανθρωπολόγο Ε. Μπράιτινγκερ (E. Breitinger) και τον παλαιοντολόγο Ο. Ζίκενμπέργκ (O. Sickenberg). Ταυτόχρονα ήλθαν σε επαφή και με τον διδάκτορα ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας, γνωστό από την πραγματεία του «Η προέλευση των Ελλήνων» (πρώτη έκδοση 1961) η οποία βασίστηκε σε κρανιολογικές και ανθρωπομετρικές μελέτες των σύγχρονων ελληνικών πληθυσμών από την Κριμαία έως την Κάτω Ιταλία. Με αυτές τις μελέτες ο Άρης Πουλιανός έδειξε ότι ο ελληνικός λαός είναι αυτόχθων και ότι είναι κοινές οι ρίζες του με αυτές των αρχαίων Ελλήνων, αντικρούοντας τις προηγούμενες και ευρύτατα διαδεδομένες θέσεις της γερμανικής κυρίως επιστήμης, που κατέτασσε τους Έλληνες σε σλαβικούς και άλλους λαούς.

Σχετικά με την πανίδα και τον άνθρωπο του σπηλαίου Πετραλώνων, οι Breitinger και Sickenberg (1964) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι 50.000 περίπου ετών, ενώ ο Breitinger θεώρησε πως από ανθρωπολογική σκοπιά το κρανίο συγγενεύει τόσο πολύ με τα αφρικανικά ευρήματα ώστε μπορεί ν’ αναγορευθεί σαν ο «πρώτος Αφρικανός εκτός Αφρικής». Το Γεωλογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ασπάσθηκε τα συμπεράσματα αυτά και έδωσε επιπλέον την ερμηνεία ότι το ανθρώπινο κρανίο ολίσθησε στο εσωτερικό του σπηλαίου από βρόχινα ή άλλα ύδατα και ότι έτσι δεν υφίσταται καμία παλαιοντολογική ή στρωματογραφική του διάταξη.

Από το 1965 ο Άρης Πουλιανός (έτος επαναπατρισμού του από την τ. Σ. Ένωση) συνέχισε να μελετά το κρανίο και το σπήλαιο Πετραλώνων και, αντίθετα με τον Breitinger, διατύπωσε την καθιερωμένη πλέον σήμερα άποψη ότι ο άνθρωπος των Πετραλώνων αποτελεί μία ξεκάθαρα ευρωπαϊκή προγονική μορφή, η οποία αναπτύχθηκε στο χώρο της Ν.Α. Ευρώπης. Η σχεδόν τέλεια ορθογναθία, το σχήμα της οδοντοστοιχίας, η κατασκευή του ινιακού οστού ήταν, ανάμεσα σε άλλα, τα βασικά επιχειρήματά του.

Η ανάγκη συστηματικών ανασκαφών και όχι μόνο επιφανειακών περισυλλογών των ευρημάτων πρόβαλε επιτακτική. Η διενέργεια των ανασκαφών αυτών καθυστέρησε εξαιτίας του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1967, της απομάκρυνσης του Άρη Πουλιανού από κάθε κρατική θέση, αλλά και της 6μηνης εκτόπισής του στη Γυάρο και τη Λέρο. Παρ’ όλα αυτά, και σε πείσμα των καιρών, κατόρθωσε να προβεί στην πρώτη ανασκαφική τομή του σπηλαίου Πετραλώνων την άνοιξη του 1968. Οι ανασκαφικές εργασίες διακόπτονται εντός μηνός, με δικτατορικό τρόπο, αλλά τα επιστημονικά συμπεράσματα που ανακοινώνονται στον ελληνικό Τύπο (18 και 19 Απριλίου 1968) και δημοσιεύονται στο περιοδικό των Η.Π.Α. Archaeology τον Ιανουάριο του 1971, είναι πάλι διαφορετικά από τις προηγούμενες μελέτες. Ανακαλύπτεται η ύπαρξη διατεταγμένης στρωματογραφίας που ξεπερνά τις 700.000 χρόνια. Σε κάθε σχεδόν γεωλογικό στρώμα διαπιστώνεται η ανθρώπινη παρουσία με την αποκάλυψη παλαιολιθικών εργαλείων της ίδιας ηλικίας και τα ίχνη της αρχαιότερης μέχρι σήμερα φωτιάς που είχε ανάψει ποτέ ανθρώπινο χέρι επί της Γης. Ανατρέπονταν έτσι όχι μόνον οι προηγούμενες θεωρήσεις για το σπήλαιο Πετραλώνων, αλλά και όλες οι κρατούσες τότε δοξασίες περί της εξόδου του ανθρώπου από την Αφρική και της έλευσής του στην Ευρώπη πριν από 200-300.000 χρόνια.

Αμέσως μετά την ανακοίνωση Τύπου του 1968, ο Sickenberg παραπονούμενος ότι δεν διέθετε συγκριτικό οστεολογικό υλικό κατά την πρώτη του μελέτη (1964) των απολιθωμάτων στη Θεσσαλονίκη, ζήτησε να του αποσταλούν τα ευρήματα για να τα ξαναμελετήσει, πολλά από τα οποία δυστυχώς ουδέποτε επέστρεψαν. Η νέα του μελέτη (δημοσιευμένη το 1975), αν και δεν αναφέρεται στις ανασκαφές τού 1968, κατέληξε στην, όπως ο ίδιος αποκάλεσε, «αναθεώρηση της πανίδας των Πετραλώνων» και ερχόταν να συμπλεύσει με την ηλικία που προσδιόρισε ο Α. Πουλιανός το 1968-71.

Οι ανασκαφές και οι έρευνες συνεχίζονται με την πτώση της δικτατορίας, ουσιαστικά από το 1975 έως και το 1983, με άδειες του Υπουργείου Πολιτισμού και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στο όνομα της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος και του Άρη Πουλιανού. Παρεμπιπτόντως μπορεί να αναφερθεί ότι σε ενέργειες της Α.Ε.Ε. οφείλεται η δημιουργία, το 1977, της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού, με την ελπίδα να καταφέρει κάποτε να λειτουργήσει στην κατεύθυνση της ουσιαστικής κρατικής εποπτείας για τη μέριμνα και προστασία των παλαιοανθρωπολογικών ευρημάτων της χώρας.

Παράλληλα, το 1976, ο χώρος του σπηλαίου απαλλοτριώθηκε από τον Ε.Ο.Τ. και υπό το καθεστώς ειδικής σύμβασης ανατέθηκε στην Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος η επιστημονική αξιοποίηση (1979) και προβολή σπηλαίου και ευρημάτων. Με δικά της έξοδα προχώρησε η ανέγερση εργαστηρίων για την εξυπηρέτηση των ανασκαφών και η κατασκευή Μουσείου και ξενώνων (1980/1) συνολικής έκτασης περίπου 2500 τ.μ.

Τα νεώτερα συμπεράσματα, τα οποία προέκυψαν από τις έρευνες της δεύτερης ανασκαφικής περιόδου, αποδίδουν καινούργιους καρπούς, οι οποίοι στηρίζονται στις μελέτες της μεγαλύτερης ίσως επιστημονικής διεθνούς ομάδας που σχηματίστηκε ποτέ για την επίλυση των επί μέρους ανασκαφικών προβλημάτων (46 ειδικοί από 12 κράτη). Οι διδάκτορες καθηγητές: B. Kurten (Φινλανδός), M. Kretzoi (Ούγγρος), M. Ikeya (Ιάπωνας), I. Horacek (Τσέχος), G. Belluomini (Ιταλός), A. Moigne (Γαλλίδα), ο R. Murrill (ΗΠΑ) και άλλοι, συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πιο ηχηρά ονόματα των συνεργατών που επέλεξε η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος να στελεχώσουν τις έρευνες. Από ελληνικής πλευράς πρέπει να αναφερθούν επίσης οι Γ. Μανιάτης του «Δημοκρίτου», Γ. Λυριτζής της Ακαδημίας Αθηνών, Σ. Παπαμαρινόπουλος του Παν/μίου Πατρών και Χ. Παπαστεφάνου του Παν/μίου Θεσσαλονίκης.

Επιγραμματικά το σύνολο των νέων συμπερασμάτων, πέρα από την επιβεβαίωση, με τις πιο σύγχρονες μεθόδους απόλυτης χρονολόγησης, της ηλικίας που είχε προσδιορίσει αρχικά ο Άρης Πουλιανός, αφορά τον στρωματογραφικό συσχετισμό του κρανίου του επονομαζόμενου Αρχανθρώπου των Πετραλώνων, με διάφορα υλικά που χρονολογούνται στις 700.000 περίπου χρόνια. Η εφαρμογή των πιο αναλυτικών μεθόδων ανασκαφής οδήγησε στην ανεύρεση πρωτοφανών για την εποχή ευρημάτων, όπως απολιθωμένων τμημάτων ξύλου, ενός φύλλου πρίνου και ζωικών τριχών και κοπρόλιθων. Δόθηκε επίσης έτσι η δυνατότητα του βιοχρονοστρωματογραφικού αλληλοσυσχετισμού διαφόρων ανασκαφικών θέσεων, από τη Σιβηρία έως την Αγγλία διαμέσου των Πετραλώνων. Η αδιάλειπτη σχεδόν παρουσία των λίθινων και οστέινων εργαλείων του ίδιου εξελικτικού σταδίου των Αρχανθρώπων, από τα κατώτερα στα ανώτερα στρώματα (περισσότερο από 800.000 και ~550.000 χρόνια αντίστοιχα), έδειξε τη μακρόχρονη παρουσία τους στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής. Εξάλλου, ποτέ δε σταμάτησε η ίδια γραμμή αυτής της εξελικτικής πορείας στην περιοχή, καθόσον οι πιο κοντινοί ανθρωπολογικά σύγχρονοι απόγονοί του αποδείχθηκε (ήδη από το 1973 στο 9ο Διεθνές Συνέδριο Ανθρωπολογίας του Σικάγο από τον Άρη Πουλιανό) ότι είναι οι νομάδες της Πίνδου Σαρακατσάνοι και γενικότερα οι κάτοικοι της Ν. Βαλκανικής.

Ο γράφων (γιος του Άρη Πουλιανού) είναι διδάκτωρ Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας και διδάκτωρ Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου της Πράγας, μέλος της Διεθνούς και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ανθρωπολόγων, επιστημονικό στέλεχος της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Πρόεδρος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος. Στη διδακτορική του διατριβή ασχολήθηκε ερευνητικά με ένα μέρος των ευρημάτων τού σπηλαίου Πετραλώνων και προχώρησε στη σύνθεση των μέχρι σήμερα μελετών, εξετάζοντας μαζί και όσες αντίθετες απόψεις είχαν προκύψει κατά καιρούς. Στον πρόλογο της εν Ιταλία διδακτορικής διατριβής ο διευθυντής τού Ανθρωπολογικού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας καθηγητής Brunetto Chiarelli (και Πρόεδρος του Παγκόσμιου Συνεδρίου Ανθρωπολογίας του 2003) εύγλωττα αναφέρει: «...Κεντρικό στοιχείο για το συμπέρασμα ότι η κατοίκηση της Ευρώπης ανέρχεται τουλάχιστο στις 700.000 χρόνια αποτελεί το ανθρώπινο κρανίο που βρέθηκε στο σπήλαιο Πετραλώνων... Η εργασία αυτή αποτελεί μία προσφορά υψηλού ευρωπαϊκού επιπέδου... με πολλά πρωτότυπα δεδομένα για την αρχαιότητα, τις συνθήκες και τον τρόπο ζωής αυτού του προϊστορικού ανθρώπου. Μία άλλη όψη είναι και η κριτική αλλά αμερόληπτη παρουσίαση των έντονων επιστημονικών διχογνωμιών, στις οποίες συμπαρασύρθηκαν και ενεπλάκησαν ακόμη και κυβερνητικές ελληνικές υπηρεσίες...».

Προαναφέρθηκε ότι οι ανασκαφές του Άρη Πουλιανού συνεχίστηκαν μέχρι το 1983. Αυτό συνέβη γιατί διακόπηκαν για δεύτερη φορά, για λόγους προφανώς τελείως άσχετους με την επιστήμη, καθόσον στα μέλη της ανασκαφικής του ομάδας απαγορεύθηκε κάθε πρόσβαση τόσο στις ανασκαφές όσο και στα ίδια τα ευρήματα, ενάντια σε κάθε έννοια που απορρέει από τα πνευματικά και γενικότερα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αποτέλεσμα, επί 15 χρόνια τα ευρήματα παρέμειναν απρόσιτα για μελέτη και ασυντήρητα στο έλεος της φθοράς στις αποθήκες τού Μουσείου. Μία προσέγγιση στα αίτια αυτής της κατάστασης μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι προφανής στόχος ήταν αφ’ ενός να αποκρυβεί το μέγεθος των λαθών που προηγήθηκαν των ανασκαφών και αφ’ ετέρου να εμποδιστεί η άντληση όσων νεότερων επιστημονικών συμπερασμάτων παρέμεναν ακόμη κρυμμένα τόσο επί των αδημοσίευτων ευρημάτων του Μουσείου όσο και στα ιζήματα του σπηλαίου. Σχετικά με τα παραπάνω υποβλήθηκε το Σεπτέμβριο του 1994 ένα αναλυτικό υπόμνημα στο γραφείο τού Υπουργού Πολιτισμού. Σ’ αυτό σημειώνεται με σαφήνεια ότι, πέρα από τις προσπάθειες υφαρπαγής τού πνευματικού έργου που εκδηλώθηκαν ακόμη και σε επίσημες συνεδριάσεις, η μετά το 1983 στάση τού Υπουργείου ευνοεί κατ’ εξοχήν τους ανταγωνιστικούς φορείς τού εξωτερικού που ασχολούνται με συναφή ζητήματα. Διότι είναι προφανέστατο ότι το φρενάρισμα των ερευνών τού Άρη Πουλιανού έδωσε την ευκαιρία στους ξένους ανασκαφείς και ερευνητές να ανασυγκροτηθούν και να ανασυντάξουν τις απόψεις τους πάνω σε αντίστοιχα ζητήματα. Το αποτέλεσμα όμως ήταν να στερηθεί η χώρα μας τα οφέλη από το προβάδισμα που της αντιστοιχούσε.

Το 1997 η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος, δικαιωμένη ύστερα από 15ετή δικαστικό αγώνα, τόσο στον Άρειο Πάγο όσο και το Συμβούλιο της Επικρατείας, επανήλθε στο χώρο του σπηλαίου. Έκτοτε ο Ε.Ο.Τ. και το Υπουργείο Πολιτισμού προσπαθούν με κάθε τρόπο να καταστήσουν ανενεργές τις Δικαστικές Αποφάσεις (από διακοπές ύδρευσης και τηλεπικοινωνιών έως αλλαγές Νόμων). Αυτή η τακτική δεν γίνεται αποδεκτή από την Α.Ε.Ε. και συνεχίζεται ο δικαστικός αγώνας.

Εν κατακλείδι, με την ευκαιρία της 49ης επετείου της μεγαλύτερης ανακάλυψης του 20ου αιώνα στον τομέα της Ανθρωπολογίας στη Χώρα μας, μπορεί να πει κανείς ότι από πλευράς Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος διατέθηκαν όλα τα υπάρχοντα μέσα για την προστασία των ευρημάτων, καθώς και την προβολή και αξιοποίηση της μεγάλης επιστημονικής τους σημασίας. Με ή χωρίς την αρωγή του επίσημου κράτους, ανάγκη αλλά και χρέος είναι να συνεχιστεί αυτή η προσπάθεια. Οι ανθρωπολόγοι από τη φύση των σπουδών τους δεν μπορεί παρά να είναι αισιόδοξοι. Κι αυτό, γιατί διδάσκονται και διδάσκουν τη θετική ουσιαστικά βιολογική, κοινωνική και πνευματική εξέλιξη του ανθρώπινου γένους (παρά τα όποια - συχνά μακροχρόνια - πισωγυρίσματα) και ένα σπουδαίο σταθμό αυτής της εξέλιξης αποτελεί ο Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων.

Σημ. (2007): Γεγονός πάντως είναι ότι στην προαναφερόμενη αισιοδοξία ελλοχεύει ταυτόχρονα ένας επικίνδυνος για το μέλλον όλων μας εφησυχασμός, καθώς πολύ λιγότερο φροντίζουμε, από όσο είναι αναγκαίο, για την προστασία του περιβάλλοντος, την ανθρωπιστική, φιλειρηνική, αντιρατσιστική παιδεία, μαζί με τις συνακόλουθες πρακτικές αλληλοσυμπαράστασης και απροσχημάτιστων διαδικασιών διαλόγου και συζήτησης – ως βασικών προϋποθέσεων επιβίωσης και παραπέρα πραγματικής δημοκρατικής ανάπτυξης.
«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»
Απάντηση

Επιστροφή στο “Αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην Ελλάδα”

cron