Τετέλεσται
«Εν Σμύρνην τη 25 Αυγούστου 1922
Αγαπητέ φίλε και αδελφέ κύριε Ελευθέριε Βενιζέλε,
Επέστη η μεγάλη στιγμή της μεγάλης εκ μέρους σας χειρονομίας.
Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν Κράτος, αλλά καί σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος, καταβαίνει πλέον εις τον Αδην από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να τό αναβιβάση και το σώση.
Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί Σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος δια δύο πράξεις Σας:
Πρώτον, διότι αποστείλατε εις Μικράν Ασίαν ως Ύπατον Αρμοστήν ένα τούτ” αυτό παράφρονα και εγωϊστήν, φλύαρον, απερροφημένον εν τω αυτοθαυμασμό του καί καταφρονούντα καί υβρίζοντα καί δέροντα καί εξορίζοντα καί φυλακίζοντα όλα τά υγιή καί σώφρονα στοιχεία του τόπου, διότι εν τω φρενοκομείω του, βεβαίως δέν είχον τόπον.
Και δεύτερον, διότι πριν αποπερατώσητε το έργον Σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του αναγερθέντος αφαντάστως ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματός Σας, της καταθέσεως των θεμελίων της περικλεεστάτης ποτέ Βυζαντινης μας Αυτοκρατορίας, είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς κατ” αυτάς ακριβώς τας παραμονάς της εισόδου Σας εις Κωνσταντινούπολιν και της καταλήψεως αυτής υπό του Ελληνικού Στρατού προς εκτέλεσιν των όρων της – οίμοι – δια παντός καταστραφείσης συνθήκης των Σεβρών.
…..»
Απόσπασμα της τελευταίας επιστολής του Χρυσοστόμου Σμύρνης
Ο Χρυσόστομος τά είπε όλα στήν τελευταία επιστολή του πρός τόν Βενιζέλο, ακριβώς πρίν τόν κομματιάσουν οι ορδές του τουρκικού όχλου. Ο Βενιζέλος έκανε τά δύο μεγαλύτερα λάθη του – καί όπως λένε στήν πολιτική, τό λάθος είναι χειρότερο από τό έγκλημα – λάθη τά οποία κόστισαν τήν ζωή χιλιάδων Ελλήνων καί τήν απώλεια των Αγίων Χωμάτων της Ιωνικής Γής. Τό πρώτο λάθος ήταν οι εκλογές πού έφεραν στήν εξουσία ανίκανους πολιτικούς καί άχρηστους στρατιωτικούς οι οποίοι καταδίκασαν τήν ωραία προσπάθεια της ανασυστάσεως της Βυζαντινής μας Αυτοκρατορίας. Τό δεύτερο λάθος ήταν η εμμονή του στόν προδότη Στεργιάδη, ο οποίος καταδίκασε σέ θάνατο όλους τούς Ελληνες πού ζούσαν στά παράλια της Μικράς μας Ασίας.
Στίς 25 Αυγούστου 1922, η όψις της Σμύρνης ήταν πένθιμη. Τήν είχαν εγκαταλείψει καί τα τελευταία τμήματα του υποχωρούντος πρός τήν Ερυθραία, Ελληνικού Στρατού καί χιλιάδες πολίτες συνωστίζονταν στήν προκυμαία γιά νά τούς παραλάβει κάποιο πλοίο καί νά τούς μεταφέρει στά αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Η ανίκανη κυβέρνηση δέν είχε ενδιαφερθεί καθόλου γιά τήν μεταφορά τόσων χιλιάδων ψυχών καί φυσικά τά πλοία ήταν ελάχιστα. Οι πρόσφυγες θά δημιουργούσαν τόσα εμπόδια στήν Αθήνα τους καί προτιμούσαν νά τούς αφήσουν στήν μοίρα τους!
Τήν ώρα πού ο μητροπολίτης Σμύρνης έτρεχε στούς πρόξενους ζητώντας βοήθεια γιά τούς αμάχους ή μέ επιστολές του, εκλιπαρούσε ανθρωπισμό από τίς ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ο προδότης Στεργιάδης θά φυγαδεύονταν από τά αφεντικά του, τούς Αγγλους, καί μέ αγγλικό πολεμικό θά διέφευγε της εκτελέσεως στό Γουδί. Τόν Κρητικό χωροφύλακα πού τόν είχε υπασπιστή καί του κουβάλησε τίς βαλίτσες μέχρι τήν προκυμαία, ούτε πού θά γύριζε τό κεφάλι του νά τόν χαιρετίσει. Λίγο αργότερα οι Τσέτες θά τόν ξεκοίλιαζαν μαζί με τήν γυναίκα του γιά νά μήν επιστρέψει ποτέ στήν όμορφη Κρήτη. Αλλά ούτε γιά τόν πρύτανη Καραθεοδωρή θά ενδιαφέρονταν, τόν οποίο ο ίδιος είχε καλέσει στή Σμύρνη. Καί ο καλύτερος μαθηματικός του κόσμου εκείνης της εποχής καί σύμβουλος του Αϊνστάιν, αγωνίζονταν νά περισώσει ότι ήταν δυνατόν από τό Ιωνικό Πανεπιστήμιο της Σμύρνης. Καί είχε μεταφέρει από τήν Γερμανία χιλιάδες βιβλία καί πολύτιμο εργαστηριακό υλικό γιά τήν επάνδρωση του πανεπιστημίου. Καί σώθηκε στό παρά πέντε από τόν σμυρναίο δημοσιογράφο Θεοδόσιο Δανιηλίδη.
Τή νύκτα της 25ης πρός 26ης Αυγούστου, περνούσαν ακόμα μπουλούκια του ελληνικού στρατού κατευθυνόμενα πρός τήν Κρήνη (Τσεσμέ) της Ερυθραίας, προκειμένου νά επιβιβαστούν σέ πλοία. Οι Ελληνες καί οι Αρμένιοι δέν μπορούσαν νά κλείσουν μάτι, ενώ οι Λεβαντίνοι είχαν εφοδιασθεί μέ περιβραχιόνια από τά προξενεία τους γιά να διακρίνονται από τούς ορθόδοξους. Ηξεραν οι πρόξενοι των καταραμένων Συμμάχων μας τήν μοίρα των ορθοδόξων Αρμενίων καί Ρωμιών καί απλά προσπαθούσαν νά σώσουν τούς δικούς τους πολίτες. Αυτοί που έκαναν σέ εμάς πρατηρήσεις γιά τήν τήρηση της τάξης, όταν έμπαινε ο ελληνικός στρατός στήν Σμύρνη, πώς θά αντιδρούσαν στήν είσοδο του τουρκικού στρατού καί τίς σφαγές πού θά ακολουθούσαν; Αυτοί πού μάς έκαναν συστάσεις νά μήν πειράξουμε τά τζαμιά της Προύσσας (ιερής πόλης των μουσουλμάνων), πώς θά αντιδρούσαν όταν θά καίγονταν ολοσχερώς η Σμύρνη μας;
Η 26η Αυγούστου ξημέρωσε καί μύριζε θάνατο. Ολοι κοιτούσαν τό πέλαγος, περιμένοντας τά πλοία πού δέν έστελνε η άθλια κυβέρνηση. Τό πρωΐ, η προκυμαία της Σμύρνης από τό Τελωνείο μέχρι τήν Πούντα ήταν γεμάτη κόσμο καί ακόμα πρόβαλαν ρακένδυτοι καί πεινασμένοι στρατιώτες, κατευθυνόμενοι πρός Ερυθραία. Τό απόγευμα, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος ζήτησε τήν προστασία του πληθυσμού από τόν αμερικάνο πρόξενο Γεώργιο Χόρτον. Μάταιη προσπάθεια. Στά πλήθη πού είχαν συγκεντρωθεί στήν μητρόπολη της Αγίας Φωτεινής, έλεγε: «Μή φοβήσθε, εγώ θά είμαι κοντά σας. Δέν πρόκειται νά σας εγκαταλείψω.» Καί πράγματι στήν πρόσκληση του George Horton νά επιβιβαστεί σέ αμερικανικό αντιτορπιλλικό γιά νά σωθεί, θά αρνιόταν. Η μοίρα του ήταν εκεί. Στήν Σμύρνη. Μαζί μέ τό ποιμνίον του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αρμένιος επίσκοπος, Γεβόντ Τουριάν, ζήτησε αρχικά άσυλο σε ένα καθολικό εκκλησιαστικό ίδρυμα. Τελικά κατόρθωσε να μεταβεί στις Η.Π.Α. Εκεί όμως εκτελέστηκε από Αρμένιους αγωνιστές, ακριβώς γιατί εγκατέλειψε το ποίμνιό του, αποφεύγοντας να θυσιαστεί μαζί του όπως έπραξε ο Χρυσόστομος.
Αγρυπνους βρήκε τούς 200.000 Σμυρνιούς καί τούς άλλους τόσους πρόσφυγες η αυγή της 27ης Αυγούστου 1922. «Υπνο δέν βρίσκει η συμφορά», όπως λέει καί ο Βαλαωρίτης. Καί πάλι χιλιάδες βουβών ανθρώπων κατευθύνονταν πρός τήν προκυμαία, καρφώνοντας τά μάτια τους στό πέλαγος. Ούτε ελληνικά πλοία εμφανίζονταν, ούτε τά πολεμικά της Δύσης φαίνονταν διατεθειμένα νά βοηθήσουν. Είχαν ξεχάσει οι Γάλλοι, ότι μάς έστειλαν στήν Κριμαία νά πολεμήσουμε τούς μπολσεβίκους. Είχαν ξεχάσει οι Αγγλοι ότι πολεμήσαμε στό πλευρό τους κατά τών Γερμανών στή μάχη του Σκρά. Ξέχασαν ότι οι Τούρκοι τούς πολέμησαν στήν Καλλίπολη καί στήν Κιλικία. Πρόδωσαν τήν συμμαχία καί προσχώρησαν στόν αντίπαλο. Ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός ατένιζε με αδιαφορία τίς γυναίκες καί τά παιδιά της Μικράς Ασίας.
Η Σμύρνη μάνα καίγεται
Στίς 10 τό πρωΐ, περνούσε τό τελευταίο συντεταγμένο στρατιωτικό απόσπασμα. Ηταν οι Αρμένιοι εθελοντές, μέ τήν ελληνική στρατιωτική στολή. Καβάλα στό άλογό του προπορεύταν ο στρατηγός Τορκώμ. Οι σημαιοφόροι έφεραν δύο σημαίες. Τήν αρμενική καί τήν ελληνική. Ηταν οι τελευταίες σημαίες πού χαιρετούσαν τήν Μικρά Ασία γιά πάντα. Λίγο αργότερα θά αντηχούσε μία κραυγή:
- Ερχονται οι Τούρκοι!
Αυτή η χιλιοακουσμένη κραυγή θά παρέλυε τούς Ρωμιούς όπως γίνονταν αιώνες τώρα. Γιατί ήξεραν μετά από αυτή τήν κραυγή τί θά ακολουθούσε. Ολοι έμειναν σάν στήλη άλατος, εκτός από τούς στρατιώτες μας πού έσκιζαν τίς στρατιωτικές τους στολές. Οι πρώτοι Τουρκοι πού εισέβαλαν στή Σμύρνη, ήταν 500 τσέτες του κιόρ (μονόφθαλμου) Μπεχλιβάν. Εισήλθαν έφιπποι καί είχαν στίς ζώνες τους καμπύλα χαντζάρια.
«Τήν ημέρα, λοιπόν ταύτην, Σάββατο 27ην Αυγούστου, εκαθήμην τήν 11ην π.μ εις τήν θύραν της οικίας μου, κειμένης έξω του Αγίου Δημητρίου, ότε διαβάτης εσπευσμένως πρό αυτής διερχόμενος μας ανήγγειλε ότι τσέται ιππείς, 200 περίπου, εισήλθον πρό ολίγου διά του Μπασμπαχανέ εις τήν πόλιν καί εκεί εσημειώθηκαν οι πρώτοι φόνοι ελλήνων καί αρμενίων.
Τούς φόνους τούτους ανεβίβαζε εις δέκα. Μετ” ολίγον καθ” όσον εβεβαιώνετο η είδησις, εσπευσμένως εκλείοντο αι θύραι των οικιών καί των καταστημάτων καί τά παράθυρα ανοιγομένα μόνον από καιρού εις καιρόν ολίγον καί δειλώς, διά νά ίδωσιν οι εντός αυτών καί μαντεύωσι τά γεγονότα καί εγένετο ολοέν αραιοτέρα η κίνησις εις τάς οδούς…»
Ιωάννης Ν. Καραμπλιάς, καθηγητής Ευαγγελικής Σχολής – Τό δράμα της Σμύρνης
Η μητρόπολη της Αγίας Φωτεινής μέ τό καμπαναριό της πού περνούσε στό ύψος όλους τούς μιναρέδες της Σμύρνης, ασφυκτιούσε από τό πλήθος τό οποίο προσεύχονταν μαζί μέ τόν ποιμένα του Χρυσόστομο. Καθόλη τήν διάρκεια της ημέρας εισέρχονταν στήν πόλη ισχυρές τουρκικές δυνάμεις. Νύχτωσε, καί η αυγουστιάτικη αυτή νύκτα έριχνε τό μαύρο πέπλο της σκλαβιάς στήν χριστιανική πόλη η οποία γεύτηκε τήν χαρά της ελευθερίας μόνο γιά 3 χρόνια. Καί τότε άρχισαν οι κραυγές. Ηταν κραυγές πού πάγωναν τό αίμα. Οι τσέτες πού διψούσαν γιά γυναικεία σάρκα έμπαιναν στίς εκκλησίες, έσφαζαν τούς άνδρες καί άρπαζαν τά δυστυχισμένα κορίτσια από τίς μανάδες τους.
Τό μαρτύριο του πληθυσμού άρχιζε. Καί πώς νά μήν άρχιζε; Ηταν τότε πού έμπαινε στήν πόλη ο Νουρεντίν πασάς, ο διοικητής της 1ης στρατιάς, ο αμείλικτος εχθρός του Χρυσοστόμου. Ο υπερήφανος μητροπολίτης Σμύρνης, κατά τήν είσοδο του ελληνικού στρατού στήν Σμύρνη, είχε αρνηθεί νά χαιρετίσει τό Νουρεντίν, λέγοντάς του μπροστά σέ πλήθος ξένων επισήμων: «Τά χέρια σου στάζουν από τό αίμα αθώων ψυχών.» Ο Νουρεντίν, πού τώρα αναλάμβανε τήν διοίκηση της πόλης, δέν είχε ξεχάσει τήν προσβολή.
Τήν Κυριακή, 28 Αυγούστου συστηματοποιήθηκαν οι σφαγές καί οι λεηλασίες στήν αρμενική καί ελληνική συνοικία, στό Φραγκομαχαλά, στήν Αγία Παρασκευή, στόν Αγιο Τρύφωνα, στόν Αγιο Κωνσταντίνο, στά Μορτάκια, στά Γυαλιάδικα, στά Μαλτέζικα, στό Μερσινλί. Ακούγονταν συνεχώς πυροβολισμοί, κραυγές γυναικών καί κλάματα παιδιών, ενώ οι δρομοι αλλά καί η θάλασσα γέμιζαν πτώματα. Ακολουθούν αποσπάσματα από εφημερίδες της εποχής καί άλλες μαρτυρίες γιά τά γεγονότα της Σμύρνης.
«ATHENS, Sept. 15 (Associated Press). The Greek official news agency in a statement today tells of the horrors reported from Smyrna, including the massacre of soldiers and of the populace: of soldiers being decapitated and others placed in sacks and thrown into the sea; of women and children being dispatched with swords in the [illegible] of the Turks and the execution of Greeks and Armenians for having served in the Greek Army.
«Many Greek soldiers who were unable to embark were cruelly killed, «says the statement. «One American reports having seen the bodies of many Greek soldiers without heads. Some of the decapitated men were tied to posts. Other soldiers were sewn in sacks and thrown into the sea. A great number of Armenians and Greeks were shot in masses in Turkish galleys. «The details of the savagery of the Turk pass all imagination. An American woman is said to have seen the bodies of women who had been disembowled and their eyes bored out, and of children who had been killed by sword thrusts through their bodies.»»
THE NEW YORK TIMES, September 15, 1922
«PARIS, Oct. 8 – An ugly picture of the cruelty of the Turks in forcing the evacuation of Greeks and Armenians from Smyrna is painted by Dr Esther Lovejoy, an eyewitness, who arrived in Paris this morning. Dr. Lovejoy is Chairman of the Executive board of the American Women’s Hospitals and President of the Medical Women’s International Association. She was in Geneva attending the conference of the latter organization when the Smyrna fire started and was dispatched there immediately by the American Women’s Hospitals.
«I was the first American Red Cross woman in France,» she said, «but what I saw there during the great war seems a love feast beside the horrors of Smyrna. When I arrived at Smyrna there were massed on the quays 250,000 people–wretched, suffering and screaming with women beaten and with their clothes torn off them, families separated and everybody robbed. «Three-quarters of the crowd were women and children, and never have I seen so many women carrying children. It seemed that every other woman was an expectant mother. The flight and the conditions brought on many premature births, and on the quay with scarcely room to lie down and without aid most of the children were born. In the five days I was there more than 200 such confinements occurred.
«Even more heartrending were the cries of children who had lost their mothers or mothers who had lost their children. They were herded along through the great guarded enclosure, and there was no turning back for lost ones. Mothers in the strength of madness climbed the steel fences fifteen feet high and in the face of blows from the butts of guns sought the children, who ran about screaming like animals. «The condition in which these people reached the ships cause one to wonder if escape were better than Turkish deportation. Never has there been such systematic robbery. The Turkish soldiers searched and robbed every refugee. Even clothing and shoes of anyvalue were stripped from their bodies.
«The Smyrna horror is beyond the conception of the imagination and the power of words. It is a crime for which the whole world is responsible in not having through the civilized ages built up some means to prevent such orders as the evacuation of a city and the means with which it was carried out. It is a crime for the world to stand by through a sense of neutrality and permit his outrage against 200,000 women. «Under the order to remain neutral I saw the launch of an American warship pick up two male refugees who were trying to swim to a merchant ship under the Turkish rifle fire and return them to the hands of the waiting Turk soldiers on the beach of what must have been certain death. And under orders to remain neutral I saw soldiers and officers of all nationalities stand by while Turk soldiers beat with their rifles women trying to reach their children who were crying just beyond the fence.»»
THE NEW YORK TIMES, MONDAY, OCTOBER 9, 1922
«In September of 1922, Mustapha Kemal (Ataturk), the victorious revolutionary leader of Turkey, led his troops into Smyrna (now Izmir) a predominantly Christian city, as a flotilla of 27 Allied warships -including 3 American destroyers- looked on. The Turks soon proceeded to indulge in an orgy of pillage, rape and slaughter that the western powers anxious to protect their oil and trade interests in Turkey, condoned by their silence and refusal to intervene. Turkish forces then set fire to the legendary city and totally destroyed it. There followed a massive cover-up by tacit agreement of the Western Allies. By 1923 Smyrna’s demise was all but expunged from historical memory.»
Marjorie Housepian Dobkin – Smyrna 1922 The Destruction of a City
«Η Σμύρνη απέραντο σφαγείον! 120 χιλιάδες Ελλήνων καί Αρμενίων εσφάγησαν. Απερίγραπτοι σκηναί θηριωδίας καί εξοντώσεως. Χιλιάδες εκάησαν ζωντανοί εις τάς Εκκλησίας.
Αι μέχρι τούδε αναφερθείσαι μαρτυρίαι Αμερικανών επιβεβαιούνται ήδη καί υπό άλλων Αμερικάνων δηλούντων ότι είδον Τούρκους τακτικούς στρατιώτας εισερχομένους εις εγκαταλελειμμένας οικίας μετά δοχειών βενζίνης, μεθ” ό εθεάθησαν φλόγες αναθρώσκουσαι εκ των οικίων τούτων. Προηγουμένως όλαι αι οικίαι είχον λεηλατηθή.
Εις πολλάς οδούς τά πτώματα είνε σωρευμένα μέχρι τοιούτου σημείου ώστε είνε αδύνατος η διάβασις. Ηρχισεν ήδη η αποσύνθεσις. Πολλαί εκκλησίαι αίτινες είχον πληρωθή υπό φυγάδων χριστιανών επυρπολήθησαν, άπαντες δέ οι εν αυταίς εύρον οικτρόν θάνατον.»
Εφημερίδα Εμπρός – Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 1922
http://greg61.gr
