Στήβεν Ράνσιμαν: «Ο Πλήθων οραματιζόταν μια Εθνικιστική Σοσιαλιστική Δικτατορία»

Δημοσιεύθηκε από xryshaygh στο Νοεμβρίου 8, 2009

Στις 26 Ιουνίου του 1452 άφησε την τελευταία του πνοή στο Μυστρά ο έσχατος των Ελλήνων Φιλοσόφων Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός. Την ίδια ημέρα ένας κατάσκοπος του Δεσπότη του Μυστρά Δημητρίου έφερε στην γυναίκα του, Θεοδώρα Ασάνη, που είχε καταγωγή από μία ελληνοβουλγαρική οικογένεια, ένα χειρόγραφο. Η Θεοδώρα το διάβασε προσεχτικά και εύκολα κατάλαβε ότι το κείμενο αυτό βρισκότανε μακριά από τις αρχές του Χριστιανισμού. Απέστειλε αμέσως το χειρόγραφο του Πλήθωνος στον σε δυσμένεια ευρισκόμενο τότε μοναχό Γεννάδιο Σχολάριο, που έμελλε να γίνει ο πρώτος Πατριάρχης της τουρκοκρατίας στην Κωνσταντινούπολη. Επειδή όλα έχουν την σημασία τους, πρέπει να πούμε ότι ο σύζυγος της Θεοδώρας Δημήτριος, ο τότε Δεσπότης του Μυστρά, το 1442 είχε προσπαθήσει να καταλάβει τον θρόνο με την βοήθεια των Τούρκων και είχε λεηλατήσει μάλιστα και τα προάστια της Κωνσταντινουπόλεως. Αργότερα έδωσε την κόρη του γυναίκα στον Μωάμεθ τον Β’ και πέθανε στα 1471. Ο Σχολάριος μετά την πτώση έγινε ως γνωστόν, Πατριάρχης. Ένα από τα πρώτα έργα που έπραξε σαν Πατριάρχης ήταν να παραδώσει στην πυρά το έργο του Πλήθωνος Γεμιστού. Όπως μάλιστα χαρακτηριστικά ο ίδιος αναφέρει για την πράξη του αυτή «…δια ταύτα, τοίνυν, και ότι ου πατρόθεν τοιούτος ήν, αλλ’ αποστάτης, και ότι πάνδεινος αγροικία το ημέτερον νυν έχει γένος, ουκ αφανισμού μόνον χάριν, αλλά ποινής είνεκα μάλιστα, δοθήναι πυρί πεποιήκαμεν το βιβλίον.» Γεννάδιος Πατριάρχης (Περί του βιβλίου του Γεμιστού) Σχολιάζοντας την πράξη αυτή του Σχολαρίου, ο Κωστής Παλαμάς στον Δωδεκάλογο του Γύφτου (λόγος ΣΤ-Γύρω σε μια φωτιά) γράφει τον στίχο: «Άναβε φωτιές, καλόγερε,

Κάψε, κάψε, στα χαμένα καις

Απ’ τη στάχτη της φωτιάς σου

Της Ιδέας ο χρυσαϊτός

Τις φτερούγες του τεντώνει πιο πλατιές

Προς τα ύψη, προς το φως».

Ποιος ήταν ο Πλήθων;

Ποιος ήταν όμως ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός, που προκάλεσε τόσο μίσος, αλλά και τόση αγάπη και πίστη στην εποχή του; Ποιος ήταν αυτός ο φιλόσοφος, που γέννησε αισθήματα άφατης οργής στους δογματικούς, αλλά είχε θερμούς συμπαραστάτες του φωτισμένους άνδρες της τελευταίας αυτοκρατορίας των Ελλήνων και ανάμεσά τους και τον ίδιο τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο; Τι ήθελε να επιτύχει με το μεταρρυθμιστικό του έργο; Ο Πλήθων, στο έργο του «Νόμων Συγγραφή» από το οποίο σώζονται μόλις… 16 από τα 101 κεφάλαια(!) ήθελε να φτιάξει μια νέα θρησκεία, μια νέα πίστη, μια νέα πολιτεία για το Έθνος των Ελλήνων. Ήθελε να εμπνεύσει στους Έλληνες της παρηκμασμένης εποχής του με την λατρεία σε μια νέα θρησκευτική πίστη τον φανατισμό και την θέληση για επιβίωση. Ήθελε να γίνει ο Μωάμεθ των Ελλήνων και όπως ακριβώς ο Μωάμεθ δημιούργησε σαν προφήτης με το κήρυγμά του μια αυτοκρατορία για τους Άραβες, με το ίδιο ακριβώς πάθος ήθελε και ο Πλήθων να εμπνεύσει τους Έλληνες του καιρού του.

Προσωπικότητα αντιφατική για την οποία έχουν γραφεί ύμνοι, αλλά και κατάρες, υπήρξε ο τελευταίος φιλόσοφος του «Αρχαίου» Ελληνισμού, που έζησε στο τελευταίο κάστρο της Αυτοκρατορίας μας, στο Μυστρά, ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός. Οι θρησκευτικές του αντιλήψεις προκάλεσαν όπως ήταν φυσικό την αντίδραση των κεφαλών της Εκκλησίας, που δεν μπορούσε να αποδεχθεί έναν αρνητή του δόγματος σε μια εποχή τόσο δογματική. Παρ’ όλα αυτά για την ηθική του και την αρετή του και την ευρύτητα του πνεύματός του αναφέρονται με επαινετικούς χαρακτηρισμούς ακόμη και οι εχθροί του. Όπως ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως των χρόνων της Τουρκοκρατίας, Σχολάριος.

Σημαντική ήταν η συμβολή του στην επίγνωση της εθνικής συνειδήσεως του γένους των Ελλήνων, που σύμφωνα με τους Τσάκωνα και Παπανούτσο υπήρξε δημιούργημα του πνευματικού κινήματος του Μυστρά. Μέχρι τον δέκατο αιώνα, όπως γνωρίζουμε από την ιστορία, Έλληνες ονομαζόντουσαν μόνον οι κάτοικοι της περιοχής Μάνη της Πελοποννήσου γιατί κρατούσαν μέχρι εκείνη την εποχή την αρχαία θρησκεία των Ελλήνων και δεν είχαν γίνει Χριστιανοί. Ο πρώτος όμως, που εισήγαγε την λέξη Έλληνες και πάλι στην αυτοκρατορία μας, δεν ήταν ο Πλήθων, αλλά ο λόγιος(ΚΑΙ ορθόδοξος μοναχός…) Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1272). Την πρότασή του υιοθέτησε ο μαθητής του Αυτοκράτορας της Νίκαιας Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης (1254-1258) και έτσι η λέξη Ρωμαίοι είχε αντικατασταθεί από την λέξη Έλληνες από εκείνη ακόμα την εποχή. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν σήμερα κάποιοι “προοδευτικοί” διανοούμενοι, που… φιλότιμα προσπαθούν να μας πουν πως Έλληνες δεν υπήρχαν και δημιουργήθηκαν τον 19ο αιώνα κάτω από την επίδραση του γαλλικού διαφωτισμού!

Ο Νόμος του Λυκούργου και η Πλατωνική Πολιτεία

Ας έλθουμε τώρα στις πολιτικές αντιλήψεις του Πλήθωνος, τις οποίες με άριστο τρόπο περιγράφει ο Στήβεν Ράνσιμαν, στο απόσπασμα που παραθέτουμε μετά το τέλος αυτού του κειμένου. Ο Πλήθων πιστεύει σε ένα μοναρχικό, αριστοκρατικό και συγκεντρωτικό κράτος. Ο ίδιος ο φιλόσοφος στα σωζόμενα αποσπάσματα του έργου του περιγράφει την πολιτεία που θέλει να δημιουργήσει ως εξής: «Πολιτείαν δε Λακωνικήν… προστιθεμένης δε της εν τοις άρχουσι μάλιστα φιλοσοφίας, του κρατίστου δη τούτου των Πλατωνικών πολιτευμάτων».

Η φυλετική καταγωγή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση όχι μόνο για την ανάδειξη των αρχόντων, αλλά ακόμη και για το προνόμιο να είναι κανείς στρατιώτης. Ο άρχοντας πρέπει να έχει στα χέρια του την απόλυτη εξουσία, όμως πρέπει να συμβουλεύεται ένα σώμα πολιτών, που θα προερχόταν από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Μήπως αυτό θυμίζει σε κάποιους την συντεχνιακή βουλή του φασιστικού καθεστώτος; Σε θέματα δημοσιονομικά εκφράζει σκληρές, εθνικές θέσεις και περιορίζει την κυκλοφορία του νομίσματος κάθε ξένου κράτους μέσα στην επικράτεια, ενώ καταργεί το ελεύθερο εμπόριο και θεσμοθετεί αυστηρό έλεγχο στις εισαγωγές και τις εξαγωγές. Η ιδιοκτησία απαγορεύεται και κατά το Πλατωνικό σύστημα, οι πολίτες του κράτους χωρίζονται σε τρία γένη. Σε αυτούς που θα παράγουν τα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα και που πρέπει να κατέχουν τόση γη, όση μπορούν να καλλιεργήσουν. Σε αυτούς που “διακονούν” (μεταποιητές, μεταπράτες διανομείς) και στο περίφημον ΑΡΧΙΚΟΝ, στο οποίο συμπεριλαμβάνει τον ηγεμόνα, τους άρχοντες, τους φύλακες (στρατιώτες) και τους δικαστές. Απαγορεύει ακόμη αυστηρά σε όσους ανήκουν εις το γένος το “ΑΡΧΙΚΟΝ” να έχουν την οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα.

Αυτές ήταν με λίγα λόγια οι πολιτικές αντιλήψεις του Πλήθωνος Γεμιστού και αν κάποιος θελήσει με τα δεδομένα της σημερινής εποχής να την χαρακτηρίσει σίγουρα θα μπορούσε να πει ότι ήσαν Φυλετικές, Εθνικιστικές, Σοσιαλιστικές και Συγκεντρωτικές.

Ο Πλήθων Γεμιστός, πέρα από νεότερος Ιουλιανός όπως τον απεκάλεσαν κάποιοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς, πέρα από φιλόσοφος, ήταν και πολιτικός. Οι πολιτικές του όμως αντιλήψεις σίγουρα δεν θα άρεσαν σε κάποιους ελευθεριάζοντες νεοπαγανιστές, που τον θαυμάζουν. Δεν ήταν υπέρ των διασκεδάσεων και της ηθικής ελευθερίας, αλλά αντίθετα σκληρός και αυταρχικός στη σκέψη του. Για του λόγου το αληθές σας παραθέτουμε το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο “ΜΥΣΤΡΑΣ”, ΣΕΛ.129, ενός εκ των μεγαλυτέρων βυζαντινολόγων του κόσμου, του Στήβεν Ράνσιμαν:

«Οι πολιτικές ιδέες του Πλήθωνα βασίζονταν σε αυτές του Πλάτωνα, αλλά επεδίωκε να είναι λειτουργικές και σύγχρονες. Ήταν τρομαγμένος από την ανομία των τοπικών αρχόντων και τη καταδυνάστευση των φτωχών που συνήθιζαν. Έπρεπε να υπάρχει μια ισχυρή συγκεντρωτική μοναρχία. Ο δεσπότης έπρεπε να έχει πλήρεις υπέρτατες εξουσίες, αλλά και να συμβουλεύεται ένα συμβούλιο ανδρών που θα προέρχονταν από όλες τις κοινωνικές τάξεις και θα επιλέγονταν για την ευθυκρισία τους, τη μετριοπάθειά τους και την αφοσίωσή τους. Έπρεπε να έχουν μέτρια εισοδήματα. Πέρα από αυτούς η κοινωνία θα ήταν διαιρεμένη σε δύο τάξεις. Θα ήσαν οι στρατιώτες όλοι από την ελληνική φυλή, καθώς δεν έπρεπε να έχει κανείς εμπιστοσύνη στους ξένους μισθοφόρους που έπαιρναν καλούς μισθούς και δεν πλήρωναν φόρους. Μετά θα υπήρχαν αυτοί που πλήρωναν φόρο – οι έμποροι, οι αγρότες και οι χωρικοί – και αυτοί οι φόροι, όλοι πληρωμένοι σε είδος, θα συντηρούσαν τη στρατιωτική τάξη. Η κυριότητα κτηματικής περιουσίας θα έπρεπε να καταργηθεί. Όλα τα κτήματα θα ανήκαν στο Κράτος. Αλλά ο κάθε αγρότης και χωρικός θα είχε τη δυνατότητα να καλλιεργεί τόση ακριβώς γη όση θα μπορούσε να καλλιεργήσει δουλεύοντας μαζί με την οικογένειά του, στέλνοντας το ένα τρίτο της σοδειάς του να πουληθεί προς όφελος της διοίκησης. Θα μπορούσε να κτίσει εκεί και να καλλιεργήσει ό,τι σιτηρά ήθελε. Ειδικά κίνητρα θα δίνονταν σε αυτούς που θα καλλιεργούσαν χέρσα γη. Το νομισματικό σύστημα θα έπρεπε να αναμορφωθεί. Και θα υπήρχαν αυστηροί έλεγχοι στις εισαγωγές και εξαγωγές. Θα έπρεπε επίσης να γίνουν ποινικές μεταρρυθμίσεις. Ο ακρωτηριασμός θα έπρεπε να καταργηθεί, αλλά η θανατική ποινή θα έπρεπε να διατηρηθεί. Και σε ένα μεταγενέστερο έργο απαιτεί να καίγεται δια πυράς οποιοσδήποτε είναι ένοχος σεξουαλικής παρέκκλισης ή μοιχείας. Φαίνεται ότι παρέβλεψε τη δουλεία. Στο δεσπότη και τους υπουργούς του θα επιτρεπόταν ένας περιορισμένος αριθμός ειλώτων. Αποδοκίμασε το μοναχισμό καθώς δεν συνέβαλε καθόλου στο γενικό καλό.

Ο Πλήθων αντιλήφθηκε ότι, σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια, “η πολιτική αποκατάσταση εξαρτάται από τη συνταγματική μεταρρύθμιση”. Αλλά οι μεταρρυθμίσεις που πρότεινε, καθώς ήσαν γεμάτες από ασάφειες και μερικές φορές από αντιφάσεις, ήσαν εντελώς ανεφάρμοστες. Κανένας κυβερνήτης δεν θα μπορούσε να τις επιβάλει στην Πελοπόννησο εκείνη την εποχή. Πρέπει να θαυμάσουμε την πρωτοτυπία του και το κουράγιο του αλλά μια εθνικιστική σοσιαλιστική δικτατορία σαν αυτή που οραματιζόταν, θα ήταν δίκαια απεχθής στους περισσότερους από τους Έλληνες. Ο αυτοκράτορας και ο δεσπότης, αν και παρέμειναν αφοσιωμένοι στο φιλόσοφο φίλο τους, έδιναν πολύ λίγη προσοχή στις συμβουλές του».

“Απεχθής” πιστεύει πως θα ήταν για τους Έλληνες εκείνης της εποχής η “εθνικιστική σοσιαλιστική δικτατορία” που πρότεινε ο Πλήθων. Δική του άποψη και μάλιστα άποψη αυθαίρετη αφού κρίνει με τα δεδομένα του “πολιτικά ορθού” της εποχής μας μιαν άλλη εποχή. Αυτό πάντως που γνωρίζουμε από την εξέλιξη της ιστορίας είναι ότι οι Έλληνες που δεν ακολούθησαν τα όσα συμβούλευε ο Πλήθων πολύ σύντομα γνώρισαν τον όλεθρο, την καταστροφή και την δουλεία!

Στήβεν Ράνσιμαν: «Ο Πλήθων οραματιζόταν μια Εθνικιστική Σοσιαλιστική Δικτατορία»

Όλοι οραματίζονται αλλά ....