Υπόθεση Φαλμεράγιερ και οι πρώτες ελληνικές απαντήσεις
Της Μαρίας Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου
(Απόσπασμα από το άρθρο «Η εθνική ταυτότητα του μεσαιωνικού Ελληνισμού στην Ελληνική ιστοριογραφία» που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Βυζάντιο και Σλάβοι» των εκδόσεων Βάνιας)
Αυτή η κρίση (η αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας) επιδεινώθηκε από ένα εξωτερικό γεγονός, τη δημοσίευση το 1830 και 1836 του δίτομου έργου του Jakob Philipp Fallmerayer «Ιστορία της Πελοποννήσου κατά τούς Μέσους Χρόνους», όπου ο Γερμανός φιλόλογος και δημοσιογράφος διατυπώνει την πολύκροτη θεωρία του για την καταγωγή των νεωτέρων Ελλήνων. Όπως σημειώνει στον πρόλογο του έργου του:
«Το γένος των Ελλήνων ξεριζώθηκε τελείως από την Ευρώπη. ... Τα αθάνατα έργα του πνεύματος του και μερικά ερείπια στην πατρική γη είναι τα μόνα τεκμήρια ότι κάποτε υπήρξε ελληνικός λαός. ... Επειδή ούτε σταγόνα γνήσιου και άκρατου ελληνικού αίματος δεν ρέει στις φλέβες των χριστιανών κατοίκων τής σημερινής Ελλάδας. Με τη μεγάλη θύελλα, που ενέσκηψεν στο γένος μας, ξεχύθηκε σε όλη τή χώρα από τον Δούναβη ως τούς ένδότατους μυχούς τής Πελοποννήσου νέο φύλο, συγγενικό των μεγάλων σλαβικών εθνών. Δεύτερη δε, και ίσως όχι λιγότερο σπουδαία μεταβολή, που έγινε με την εισβολή των Αλβανών, αποτελείωσε τα δράματα τής εξόντωσης. Είναι Σκυθικοί Σλάβοι, ιλλυρικοί Αρναούτες, απόγονοι βορείων λαών, ομόφυλοι των Σέρβων, των Βουλγάρων, τών Δαλματών και των Μοσχοβιτών, αυτοί τούς οποίους σήμερα ονομάζουμε Έλληνες και με θαυμασμό τούς συνδέομε με το γενεαλογικό δένδρο του Περικλέους και του Φιλοποίμενος».
Δεν θα εξετάσω βέβαια εδώ τους λόγους που ώθησαν τότε τον Fallmerayer να διατυπώσει τόσο απόλυτα και αφοριστικά τη θεωρία για τον πλήρη εκσλαβισμό και εξαλβανισμό της ελληνικής φυλής. Έχουν γι' αυτό δοθεί διάφορες και διαφορετικές ερμηνείες. Κατά τη γνώμη μου, περισσότερο πειστική και τεκμηριωμένη είναι η ερμηνευτική προσέγγιση του Γ. Βελουδή. Ούτε θα μας απασχολήσει το ζήτημα αν ρέει αρχαίο ελληνικό αίμα στις φλέβες των Νέων Ελλήνων. Παρόλο που η θεωρία του Fallmerayer έχει ακόμη ωςτις ήμερες μας χρησιμοποιηθεί, με άλλες ίσως μορφές, για να στηρίξει πολιτικές και εθνικιστικές σκοπιμότητες, η θεωρία περί της φυλετικής καθαρότητας - θεωρία που στον αιώνα μας στοίχισε αμέτρητες ανθρώπινες ζωές- είναι πια στη σύγχρονη ιστορική αντίληψη απολύτως ξεπερασμένη.
Ωστόσο η θεωρία του Fallmerayer, διατυπωμένη στη δεδομένη συγκυρία, σε μια κρίσιμη καμπή του μόλις αναγεννημένου έθνους, επέδρασε καταλυτικά στην Ιστορική θεώρηση και την εθνική ιδεολογία των Ελλήνων και έκανε πιο επιτακτική την ανάγκη για μια επιστημονικά τεκμηριωμένη αναζήτηση των πηγών τής ύπαρξης του. Η αντίδραση πού προκάλεσε ή θεωρία του ενίσχυσε την τάση των Ελλήνων προς την αυτογνωσία και συνέβαλε ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της Ιστορικής έρευνας για την εθνική ταυτότητα του Μεσαιωνικού Ελληνισμού.
Γύρω στο 1840 άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα μελετήματα, που κυρίως αποσκοπούσαν όχι να απαντήσουν άπ' ευθείας στα επιχειρήματα του Fallmerayer, αλλά να αποδείξουν την Ιστορική συνέχεια του γένους. Η Ιστορία, η φιλολογία, η γλώσσα, η λαϊκή παράδοση άρχισαν να μελετώνται συστηματικά. Τότε παρατηρείται μεγάλη στροφή προς τις πηγές τής λαϊκής παράδοσης, πού συνδέονται με το Βυζάντιο και τον Ελληνισμό των μέσων χρόνων. Ο Παύλος Καλλιγάς εκδίδει τη μελέτη του «Περί εθίμων», πού αναφέρεται στο εθιμικό δίκαιο των Ελλήνων διαχρονικά, και ο Νικόλαος Πολίτης συγκεντρώνει και εκδίδει τά τραγούδια και τις παραδόσεις τού Ελληνικού λαού και γίνεται ό Ιδρυτής στην Ελλάδα μιας νέας επιστήμης, τής Λαογραφίας.
Αλλά εκείνοι που με το έργο τους συνέβαλαν καίρια στην αποκατάσταση τής Ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού και της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων των μέσων χρόνων είναι ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος και κυρίως ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος.
Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος (1815-1881) αναζήτησε τις ρίζες του Νέου Ελληνισμού στους μέσους χρόνους, στο Βυζάντιο, και προσπάθησε να αποκαταστήσει την Ιστορική ενότητα του έθνους. Ασφαλώς στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της Ιστορικής του σκέψης έπαιξε ρόλο η επτανησιακή του καταγωγή και πιθανώς η προσωπικότητα του Ανδρέα Μουστοξύδη. Αναμφίβολα επέδρασε επίσης ή μακρόχρονη παραμονή του στη Δύση, όπου, όπως είδαμε, είχε αρχίσει να παρατηρείται στροφή στη μελέτη του Μεσαίωνα, καθώς και η εξοικείωση του με την πνευματική κίνηση του Ρωμαντισμού.
Ο Ζαμπέλιος με μεγάλη διορατικότητα συνέλαβε και υπογράμμισε σωστά τη σημασία της γλώσσας για την ιστορική συνέχεια του έθνους. Η γλώσσα είναι, τονίζει, «το κεφαλαιότατον γνώρισμα του χριστιανικού Ελληνισμού», «το θειόχατον και δραστήριον όργανον οίου νουν ελληνικού μεγαλείου, απαραίτητον όργανον, χωρίς του οποίου όχι μόνον Ελληνισμός δεν έκλάμπει, άλλ' ουδέ καν δύναται νά ύπαρξη σχεδόν». «Ή κοινή και καθομιλουμένη γλώσσα, ο άγραφος μέν, άλλ' απαραβίαστος ούτος νόμος της επί τεσσαράκοντα περίπου αιώνας πολιτευθείσης ελληνικής φυλής είναι πραγματικώς τό μόνον λείψανον της ναυαγησάσης αρχαιότητος, ήμιν υπό των μέσων χρόνων μεταδοθέν, το μόνον έμβιον μνημόσυνον, εν φ συγκεφαλαιοϋται σχεδόν ο σύνολος βίος του γένους».
Για αυτό αφιερώνει πυκνές σελίδες στο «περί γλώσσης ζήτημα ως πηγάζον απ' ευθείας εξ αυτών των σπλάχνων της Ιστορίας του Ελληνισμού», υπογραμμίζει τη σημασία της λαϊκής ποίησης και της βυζαντινής γραμματείας και συλλέγει κείμενα δημοτικά. Έτσι με το έργο και τις πρωτότυπες ιδέες του ό Ζαμπέλιος έγινε «άξιος της εθνικής ευγνωμοσύνης», όπως τόνισε ό Κων. Παπαρρηγόπουλος, και υπήρξε «ο αρχιτέκτων της ιστορικής ενότητας του Ελληνισμού, ο οραματιστής και ο πρωτοπόρος».
Αλλά εκείνος που αποκατέστησε την ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού, την ενότητα τής Ελληνικής Ιστορίας είναι ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1815-1891) με συστηματική επιστημονική έρευνα, με λόγους, άρθρα και μελέτες, με το σχολικό εγχειρίδιο (1850), τη μελέτη «Σλαυικαι έν ταϊς έλληνικαις χώραις εποικίσεις» (μετά τό 1857) και κυρίως με το μνημειώδες έργο του, την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», που εκδόθηκε μεταξύ των ετών 1860 και 1874. Ήδη σε άρθρο του στην «Πανδώρα» το 1846, διερωτάται και συγχρόνως υπογραμμίζει το ιστορικό χρέος, το δικό του και των συμπατριωτών του:
«Είναι δυνατόν να διαμείνομεν έπι πλέον θεαταί τού περί ημών, του περί της υπάρξεως ή μη υπάρξεως ημών συγκροτουμένου τούτου αγώνος; ας δείξωμεν εις τον κόσμον οτι καλώς γιγνώσκομεν τίνες είμεθα, πόθεν ηλθομεν, ποϋ πορευόμεθα. Ό ζήλος περί την σπουδήν της πατρίου ημών ιστορίας ύπήρξεν αεί ποτε μέγα εθνικής ζωής τεκμήριον! ».
Και αναφερόμενος στή θεωρία τοΰ Fallmerayer, πού είχε επηρεάσει και άλλους Ευρωπαίους μελετητές, συνεχίζει:
«Και πρώτον περί τής γενομένης εις τήν Ελλάδα εισβολής ξένων εθνών και τής επιμιξίας αυτών μετά του αρχαίου φύλου. Πολλοί μεταξύ ημών άνθρωποι θεωρούσι τήν έπιμιξίαν ταύτην ώς δυστύχημα μέγα, έπιθυμούσι νά άποδειχθή ιστορικώς ανύπαρκτος (πράγμα αδύνατον), και στοχάζονται παν άλλο ιστορικόν σχήμα άνάξιον τής Ελληνικής φιλοτιμίας. Το αίσθημα τούτο είναι ευγενές, άλλ' η άπατη πρόδηλος. Τα μάλιστα μεγαλουργήσαντα τών εθνών υπήρξαν προϊόν τοιαύτης και έτι πλείονος επιμιξίας. Οι Άγγλοι είναι φύραμα Κελτών, Σαξώνων, Νορμανδών. Οι Ρώσοι, δουλωθέντες έπί πολύν χρόνον υπό των Τατάρων, έχουσιν άφθονον ταταρικόν αίμα εις τας φλέβας των. Μέγα τής Γερμανίας μέρος κατέχεται υπό Σλαυϊκών φύλων, εξ ων τινές μέν έκγερμανίσθησαν ήδη, τινές δέ καί έτι σώζουσι τούς τύπους τής καταγωγής των. Ίβηρες, Ρωμαίοι, Γότθοι, Άραβες, σλληλοδιαδόχως άρξαντες της Ισπανίας, παρήγαγον τό έθνος τούτο, εντός τού Κράτους τού οποίου άλλοτε ό ήλιος δέν έδυε ποτέ. Άλλά και αυτοί οί επί τή ομογένεια αυτών καυχώμενοι Γάλλοι τί άλλο είναι ειμή κράμα Γαλατών, Ελλήνων, Ρωμαίων, Φράγκων, Νορμανδών καί νεωτέρων Γερμανών; Μη μας ταράττη άρα η επιμιξία του νεωτέρου Ελληνικού έθνους μετά πολλών ξένων. Το ζήτημα δεν είναι ν' άποδείξωμεν ότι το νεώτερον Έλληνικόν έθνος κατάγεται κατ' ευθείαν γραμμήν από Περικλέους και Φιλοποίμενος". Ο άγων τούτος ήθελεν εισθαι ού μόνον αδύνατος, αλλά και μάταιος. Ό,τι πρόκειται, ότι πρέπει να αποδείξωμεν ιστορικώς, είναι ότι εκ τής γενομένης και έτι γινομένης εν τη Ελλάδι επιμιξίας διαφόρων φύλων προέκυψεν έθνος περιέχον εν εαυτό τα στοιχεία μεγάλης πολιτικής υπάρξεως, και ότι ιδίως το πνεύμα του Ελληνισμού, τροποποιηθέν ως προς το θρήσκευμα και τα πολιτικά και κοινωνικά δόγματα, άλλ' άναλοίωτον ως προς την εύφυΐαν και την δύναμιν του εθνισμού, ζωοποιεϊ διηνεκώς το νέον τούτο προϊόν τής αλληλουχίας των αιώνων». Έτσι ο Παπαρρηγόπουλος έθεσε σε νέες ευρύτερες βάσεις το πρόβλημα τής ανάμιξης ξένων εθνικών στοιχείων, τονίζοντας, πολύ σωστά, ότι το φαινόμενο δεν είναι μόνον ελληνικό. Θέσεις για την εποχή του πολύ προωθημένες, πού προκάλεσαν οξύτατη αντίδραση και του στοίχισαν βαρύτατες κατηγορίες, θέσεις που ξαναβρίσκουμε αργότερα στο έργο του Ernest Renan «Qu'est-ce qu'une Nation?».
πηγή -akritas-history-of-makedonia.blogspot.com
-http://istorikathemata.blogspot.com/
Υπόθεση Φαλμεράγιερ και οι πρώτες ελληνικές απαντήσεις
1Η γνώμη είναι σαν την κ*λ*τρυπίδα...Όλοι έχουν από μία! Κι οι εξουσιαστές...αυτοί που διαμορφώνουν τις απόψεις της μάζας...έχουν προωθήσει την ιδέα ότι "κάθε άποψη είναι σεβαστή"...Κι έπεισαν τον κάθε ηλίθιο στον πλανήτη, να ταμπουρωθεί πεισματικά και με φανατισμό...πίσω από την υποβολιμιαία..."προσωπική" του άποψη !
