Φειδίας Ν. Μπουρλάς
(Φειδίας Μπουρλάς, Pheidias Bourlas, Phidias Bourlas)
http://pheidias.antibaro.gr
Οκτώβριος 2000
Ο ισχυρισμός ότι δεν υπήρχε η έννοια του έθνους πριν τον 18ο αι.
και ότι τα έθνη είναι κατασκευή του δυτικού διαφωτισμού, είναι
απαράδεκτος, ανιστόρητος και επικίνδυνος. (Και, ο ίδιος ο ισχυρισμός,
επαν-εφεύρεση του... 20ού αιώνος (μετά την παλαιομαρξιστική πρώτη
εφεύρεσή του), υποστηριζόμενη σήμερα εντόνως από την, επιθυμούσα
την πολτοποίηση και εξουσιασμό των λαών, νέα τάξη πραγμάτων.)
Εκείνο που εφευρέθηκε τότε στην Δύση ήταν το δυτικό εθνικό
κράτος, όχι το έθνος, το οποίο υπήρχε από τότε που εμφανίστηκαν
οι οργανωμένες κοινωνίες. (Και πάλι βέβαια έχουμε στην Ευρώπη
και εθνικά κράτη αιώνες πριν τον Διαφωτισμό.)
Αλλά και αν κάποια από τα σύγχρονα Ευρωπαϊκά έθνη σχηματίστηκαν
και συνειδητοποιήθηκαν προσφάτως, αυτό ουδόλως έχει να κάνει με το
Ελληνικόν, το οποίο είναι έθνος πανάρχαιο και συνείδησή του δεν
απετέλεσε ο νεώτερος βρετανικός (με έμφαση στην γλώσσα), γερμανικός
(με έμφαση στην φυλετική καταγωγή) ή γαλλικός (με έμφαση στην κοινή
συνείδηση) εθνικισμός, αλλά η πορεία των χιλιετιών, η καταγωγή,
ο πολιτισμός που οι χιλιετίες συσσώρευσαν και αφομοίωσαν στον λαό
αυτόν. Επί τουρκοκρατίας π.χ. τα ανωτέρω στοιχεία εκφράστηκαν μέσω
της θρησκείας, η οποία έτσι απετέλεσε βασικό στοιχείο εθνικού
προσδιορισμού και διατηρήσεως της ιστορικής συνέχειας. Είναι
προφανές λοιπόν ότι υπάρχει διαφορά με τα νεώτερα Ευρωπαϊκά
έθνη.
Το Ελληνικόν Έθνος υφίσταται, όπως μαρτυρεί η Μυθολογία, από
καταβολής κόσμου και έχει θεια καταγωγή, από τους Ολύμπιους και
λοιπούς θεούς, ημιθέους, ήρωες και γενάρχες και, πάνω απ' όλα,
την Ελληνική Γη.
"Γης παις ειμι και Ουρανού αστερόεντος, αυτάρ εμοί γένος ουράνιον."
(Ορφεύς, αποσπ. 17, 11-12)
Ο Ζευς αποκαλείται από τον Όμηρο ("Οδύσσεια", Α 28)
"πατήρ ανδρών τε θεών τε".
"ως ωμόθεν γεγάασι θεοί θνητοί τ' άνθρωποι"
("κοινή την καταγωγή είχανε οι αθάνατοι θεοί και οι θνητοί άνθρωποι")
(Ησίοδος, "Έργα και Ημέραι", 108)
"Εν ανδρών, εν θεών γένος· εκ μιας δε πνέομεν ματρός αμφότεροι."
(Πίνδαρος, "Νέμεα", Ωδή 6η)
Κατά την πάροδο των χιλιετιών, η εθνική συνείδηση άλλοτε
εντεινόταν (κυρίως σε περιόδους όπου το Έθνος εβρίσκετο εν κινδύνω)
και άλλοτε ατονούσε, χωρίς όμως να παύσει ποτέ να υφίσταται.
Έτσι, επί Περσικών Πολέμων, οι Αθηναίοι λέγουν προς τους
Λακεδαιμονίους (Ηροδότου "Ιστορίαι", βιβλ. 8, 144, 14-17):
"αύτις δε το Ελληνικόν, εόν όμαιμόν τε και ομόγλωσσον και θεών
ιδρύματά τε κοινά και θυσίαι ήθεά τε ομότροπα, των προδότας γενέσθαι
Αθηναίους ουκ αν ευ έχοι."
Η συνειδητοποίηση αυτή του Ελληνικού "τρόπου", οι αξίες και τα ήθη,
οδηγούν σε τέτοια άνθηση της Παιδείας, ώστε ο Ισοκράτης να θεωρήσει
την Παιδεία αυτή ως το μέγα κριτήριο της Ελληνικότητος
("Πανηγυρικός", 50):
"Τοσούτον δ' απολέλοιπεν η πόλις ημών περί το φρονείν και λέγειν
τους άλλους ανθρώπους, ώσθ' οι ταύτης μαθηταί των άλλων διδάσκαλοι
γεγόνασι και το των Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους αλλά
της διανοίας δοκείν είναι, και μάλλον Έλληνας καλείσθαι τους της
παιδεύσεως της ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας."
Φθάνουμε στον Ευσέβιο, επίσκοπο Καισαρείας (επί Μεγάλου
Κωνσταντίνου) ο οποίος γράφει ("Ευαγγελική Προπαρασκευή", βιβλ. 8,
κεφ. 14, παραγρ. 66, στιχ. 6-8):
"Μόνη γαρ η Ελλάς αψευδώς ανθρωπογονεί, "φυτόν ουράνιον" και
βλάστημα θείον ηκριβωμένον, λογισμόν αποτίκτουσα οικειούμενον
επιστήμηι."
Ο Ελληνικός αυτός Πολιτισμός, όπως έχει εξελιχθεί, εκφράζοντας
πάντοτε τις αιώνιες Ελληνικές Αξίες, είναι το βασικό συστατικό της
συνείδησης και ιδεολογίας της Αυτοκρατορίας. Της οποίας ο λαός είναι
ο "περιούσιος". Συνιστά ο λαός της Αυτοκρατορίας, βάσει αυτής της
ιδεολογίας, ένα έθνος; Δεν παύει μάλλον η Αυτοκρατορία να είναι
πολυεθνική, με περιούσιον όμως εν αυτή έθνος το Ελληνικό και
τον πολιτισμό του κυρίαρχο.
Και πολύ γρήγορα η Αυτοκρατορία ταυτίζεται απολύτως με το
Ελληνικό Έθνος, ενώ και η συναίσθηση της καταγωγής γίνεται πια
απόλυτα ξεκάθαρη και έντονη.
Η συνειδητοποίηση αυτή του Ελληνισμού έχει τις βάσεις
της αρκετούς αιώνες πριν τον... 18ο αι. Γίνεται ιδιαίτερα έντονη
μετά την σύγκρουση με τους Φράγκους και Λατίνους (867, επί Φωτίου
του Μεγάλου, το πρώτο σχίσμα, 1204, επί Μιχαήλ Κηρουλαρίου, το
οριστικό) και ακόμα περισσότερο τη φραγκική κατάκτηση (1204).
Ο Charles Diehl γράφει: "Σ' αυτή την πόλη (Κων/πολη), η οποία επί
τόσο μακρό διάστημα είχε υποστηρίξει ότι είναι κληρονόμος της ρωμαϊκής
παραδόσεως, είναι σημαντικό να σημειώσει κανείς την καταπληκτική
αναβίωση της μνήμης του ελληνικού παρελθόντος και να παρατηρήσει
τη γένεση ενός ελληνικού πατριωτισμού, ο οποίος είναι έκφραση μιας
από τις ιδέες που οδήγησαν στην ανασύσταση της νέας Ελλάδος το 19ο αι."
Και οι Φράγκοι, όπως μας λέει ο στιχουργός του "Χρονικού του
Μορέως", γνώριζαν ότι οι Βυζαντινοί "από τη Ρώμη απήρασιν το όνομα των
Ρωμαίων" αλλά "Έλληνες είχαν το όνομα, ούτως τους ωνομάζαν."
Ήδη τον 11ο αι. η Άννα Κομνηνή ("Αλεξιάς") χρησιμοποιεί το όνομα
"Έλληνες" ως εθνικό προσδιορισμό του λαού της Αυτοκρατορίας.
Και την ίδια περίπου εποχή, κατά τον Runciman, οι αυτοκράτορες
αρχίζουν να αποκαλούνται και "Βασιλείς των Ελλήνων".
Ο Νικήτας Χωνιάτης ("Ιστορία") τον 12ο αι. χαρακτηρίζει
τους δυτικούς "σκοτεινές φυλές που ανάμεσά τους δεν καταφεύγει
ούτε η χάρις ούτε η μούσα", οι οποίες φυλές μόνο από την
Κωνσταντινούπολη παίρνουν φως.
Ο Αυτοκράτωρ της Νικαίας Ιωάννης Δούκας Βατάτζης γράφει προς τον
πάπα Γρηγόριο Θ' περί της σοφίας η οποία "εν τω γένει των Ελλήνων ημών
βασιλεύει". Υποστηρίζει ότι η μεταφορά της κληρονομιάς του Μεγάλου
Κωνσταντίνου είναι εθνική "εις το ημέτερον γένος" (και δεν ανήκει
επομένως στον Λατίνο, πλέον, αυτοκράτορα της Κωνσταντινουπόλεως).
Ο υιός του Βατάτζη Θεόδωρος Β' Λάσκαρις προβάλλει το όνομα των
Ελλήνων με πραγματικό εθνικιστικό ζήλο ("Χριστιανική Θεολογια", 7):
Δεν τονίζει απλώς ότι "απασών γλωσσών το ελληνικόν υπέρκειται γένος",
αλλά και ότι "Πάσα τοίνυν φιλοσοφία και γνώσις Ελλήνων εύρεμα... Συ
δε, ω Ιταλέ, τίνος ένεκεν εγκαυχά;".
Και ο Γεώργιος Γεμιστός - Πλήθων (15ος αι.):
"Έλληνες γαρ το γένος εσμέν, ως η ημετέρα γλώσσα και παιδεία μαρτυρεί."
Ιδού η "νέα" (ή μάλλον παντοτινή) εθνική συνείδηση του Ελληνισμού.
Επί Επαναστάσεως ο Στρατηγός Μακρυγιάννης λέγει:
"Αυτά τα αγάλματα, όσα τάλιρα και να σας δώσουν, να μην καταδεχτείτε
να φύγουν από την πατρίδα μας. Γι' Αυτά πολεμήσαμε."
Ξέρει τι λέει ο Μακρυγιάννης, και πώς πρέπει να ερμηνεύσουμε τα
λόγια του; είναι χαρακτηριστικά της εθνικής συνειδήσεως των Ελλήνων
και της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού;
Στην "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", 1975, τ. ΙΑ', σελ. 433,
ο Λ. Βρανούσης , γράφει (ένθερμος θαυμαστής του Νεοελληνικού
Διαφωτισμού, δεν θεωρεί όμως, όπως θα δούμε, τεχνητό κατασκεύασμα
του τελευταίου το Ελληνικό Έθνος):
"Ιστορική συνέχεια και εθνική συνείδηση. Σταθερό υπόβαθρο η
παράδοση. [σ.σ. προ της παιδείας του Διαφωτισμού] Εκτέθηκαν
προηγουμένως οι παράγοντες που συνετέλεσαν στο να διασωθή και να
συγκροτηθή ως "γένος" [σ.σ. επ' αυτού βλέπε και παρακάτω] ό,τι
επέζησε από τον ελληνοβυζαντινό κόσμο μετά τη θεομηνία των οθωμανικών
κατακτήσεων. Αποφασιστικώτατα συνέβαλαν οι πνευματικοί παράγοντες: η
θρησκεία, συνεκτικός δεσμός και προστατευτικό τείχος, η κοινή γλώσσα, ο
χώρος και ο λαός με την ιστορική του συνέχεια, οι πατροπαράδοτοι θεσμοί
και παραδόσεις, η συλλογική μνήμη του κοινού παρελθόντος, η κοινή μοίρα
του παρόντος, οι ίδιες παρήγορες ελπίδες για το μέλλον. Η συνοχή του
Γένους υπάρχει ήδη διαμορφωμένη στο ιδεολογικό του υπόβαθρο: από
τη μια, η βυζαντινή κληρονομιά - η "θεόσδοτη" βασιλεία των "αγίων
αυτοκρατόρων", η "θεοφρούρητη" Εκκλησία, ο "οικουμενικός" πατριάρχης,
ο "περιούσιος λαός" της Ορθοδοξίας -, απροσδιόριστος ίσως μυστικισμός,
αλλά αέναη πάντοτε πηγή μεσσιανικής προσδοκίας, αυτοπεποιθέσεως και
οραματισμών. από την άλλη, οι αρχαίοι προγονοί, η δόξα των αιώνων,
σοφοί και ήρωες, τιμωροί των Ασιατών και κοσμοκράτορες.
Αρχαιότης και ιστορική συνέχεια του Ελληνικού Έθνους
1''...δεν είναι η πάλη ημών εναντίον εις αίμα και σάρκα, αλλ' εναντίον εις τας αρχάς, εναντίον εις τας εξουσίας, εναντίον εις τους κοσμοκράτορας του σκότους του αιώνος τούτου, εναντίον εις τα πνεύματα της πονηρίας εν τοις επουρανίοις''\n [/align]