Χειρουργικές επεμβάσεις στην αρχαία Ελλάδα

1
Αρχαίες χειρουργικές επεμβάσεις

Ένα εύρημα από τις Αρχάνες Κρήτης ανατρέπει τα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για το επίπεδο της Ιατρικής στην αρχαία Ελλάδα. Πρόκειται για ένα Μινωικό κρανίο με επουλωμένα σημάδια εξόστωσης. Το γεγονός ότι τα σημάδια έχουν επουλωθεί αποδεικνύει ότι ο ασθενής επέζησε της εγχειρήσεως . Αυτό το εύρημα ήρθε να επιβεβαιώσει όσους πίστευαν ότι στην αρχαία Ελλάδα η Ιατρική και η χειρουργική επιστήμη ήταν ανεπτυγμένη σε πολύ μεγάλο βαθμό. Δυστυχώς ένα μεγάλο φάσμα παραγόντων (όπως οι λαθρανασκαφές, ή έλλειψη έρευνας και επισταμένης μελέτης στα ήδη υπάρχοντα ευρήματα , τα ελάχιστα διασωθέντα σχετικά κείμενα κλπ, ακόμα ο όρκος σιωπής που έδιναν οι ασθενείς που θεραπεύοντο από τα κατά τόπους Ασκληπιεία) έχουν σημαντικό μερίδιο ευθύνης στην μέχρι πρότινος υποτίμηση του επιπέδου της αρχαίας Ιατρικής των προγόνων μας.



Η εγχείριση στο κρανίο πέτυχε, η ασθενής επέζησε... 28 αιώνες πριν


Η αρχαιότερη κρανιακή χειρουργική επέμβαση στην Ελλάδα έχει ηλικία 28 αιώνων και πραγματοποιήθηκε στα αρχαία Αβδηρα της Θράκης. Το εντυπωσιακό δεν είναι μόνο πως η 20χρονη ασθενής, που χτυπήθηκε από εχθρικό βλήμα, έζησε μετά την επέμβαση για τουλάχιστον δύο ακόμη δεκαετίες, αλλά και το ότι ο γιατρός ακολούθησε με απόλυτη επιτυχία την πρακτική, που περιέγραψε ο Ιπποκράτης στα συγγράμματά του δύο αιώνες αργότερα!

Αυτά αποκαλύπτει η έρευνα του καθηγητή Φυσικής Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Adlephi της Νέας Υόρκης Αναγνώστη Αγελαράκη, που δημοσιεύεται στο καινούργιο τεύχος της έγκυρης επιστημονικής επιθεώρησης Archaeology και παρουσιάζουν Τα Νέα.
«Είναι σημαντικότατο εύρημα όχι μόνο για την αρχαιότητά του, για την ιατρική επιτυχία της ανάρρωσης από επέμβαση σε έναν πολύπλοκο κρανιακό χώρο, για την εκπληκτική χειρουργική εργασία που μας δείχνει, αλλά και για τις αδιάσειστες επιστημονικές αποδείξεις σχετικά με τις ρίζες της χειρουργικής» λέει ο κ. Αγελαράκης.

Η υπόθεση τοποθετείται χρονικά στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ., στα Αβδηρα, όπου οι κάτοικοι των Κλαζομενών (μια από τις ελληνικές πόλεις της Ιωνικής Αμφικτυονίας) έχουν ιδρύσει αποικία. Ένα βλήμα που εκτοξεύεται από τη σφενδόνη ντόπιου Θράκα -οι γηγενείς Θράκες επεδίωκαν επί μακρόν την καταστροφή της αποικίας- χτυπά μια 20χρονη κοπέλα στο πίσω μέρος του κεφαλιού.

Το βλήμα βρίσκει σε ένα σημείο που ενώνονται τα κόκαλα και σφηνώνεται σε μια κρανιακή συρραφή, σε ένα από τα πιο αδύναμα σημεία του κρανίου. Το εντυπωσιακό είναι πως ο γιατρός δεν ακολούθησε την πεπατημένη οδό για την επέμβαση, την επέμβαση με περιστρεφόμενο κυλινδρικό πριονοειδές τρυπάνι, αλλά τη μέθοδο της απόξυσης (με ειδικό ξύστρο), την πλέον κατάλληλη δηλαδή για τη συγκεκριμένη περιοχή του κρανίου που επιτρέπει την απομάκρυνση των θραυσμάτων και εξαλείφει τα σχισμοειδή κατάγματα -σύμφωνα και με το κλασικό ιπποκράτειο ιατρικό σύγγραμμα «Περί των εν κεφαλή τρωμάτων», που γράφηκε σύμφωνα με την επικρατούσα εκδοχή δύο αιώνες αργότερα.

Από τι πέθανε, τελικά, η ασθενής δυο δεκαετίες μετά την επιτυχημένη επέμβαση; «Δεν μπόρεσα να προσδιορίσω από τα οστά της» διευκρινίζει ο κ. Αγελαράκης. «Ωστόσο, πέρα από ορισμένες οδοντικές παθολογίες και αρθρίτιδα της σπονδυλικής στήλης και των άκρων, ήταν σχετικά υγιής και σε αρκετά καλή φυσική κατάσταση»!





Αρχαία εγχείρηση εγκεφάλου





Ο Ιπποκράτης μάς έχει αφήσει περιγραφές για εγχειρήσεις εγκεφάλου κατά την αρχαιότητα. Αλλο, όμως, είναι μια άυλη γραπτή περιγραφή και άλλο μια χειροπιαστή απόδειξη... Γι' αυτό ήταν εξαιρετικά χρήσιμη και πολύτιμη για την ιστορία και τη μελέτη της ιατρικής, η ανακάλυψη των αρχαιολόγων της Κ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ, οι οποίοι διενεργούν σωστική ανασκαφή σε οικόπεδο στην πόλη της Χίου, στην περιοχή Ατσικής, όπου εκτείνεται η ελληνιστική νεκρόπολη της αρχαίας πόλης της Χίου.
Συγκεκριμένα, ένας από τους αρχαίους κιβωτιόσχημους τάφους (δεύτερο μισό του 2ου π. Χ. αιώνα) που βρέθηκαν στο οικόπεδο, περιείχε τα οστά ενός άνδρα, ηλικίας περίπου 50 ετών, του οποίου το κρανίο είχε υποστεί τρυπανισμό. Η μακροσκοπική εξέταση της οπής (στο αριστερό βρεγματικό οστό του κρανίου), διαμέτρου 1,62 εκ., έδειξε ότι πρόκειται για χειρουργική επέμβαση και μάλιστα επιτυχημένη, αφού ο νεκρός έζησε επί μακρόν μετά από αυτήν. Η ταφή δεν περιέχει κτερίσματα και χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 2ου π.Χ αιώνα!

«Υπάρχει μία οπή δύο εκατοστών στο αριστερό πίσω μέρος του κρανίου, η οποία φαίνεται ότι επουλώθηκε με το χρόνο. Τούτο το γεγονός δείχνει ότι ο ασθενής έζησε μετά την επέμβαση, ενώ τα σημάδια μόλυνσης είναι ελάχιστα», τόνισε ο ανθρωπολόγος Αστέριος Αηδόνης και πρόσθεσε: «Οι πρώτες έρευνες του κρανίου μάς κάνουν να πιστεύουμε πως ο άνθρωπος αυτός έζησε πέντε ή έξι χρόνια μετά την επέμβαση και πέθανε σε ηλικία περίπου πενήντα ετών».
''...δεν είναι η πάλη ημών εναντίον εις αίμα και σάρκα, αλλ' εναντίον εις τας αρχάς, εναντίον εις τας εξουσίας, εναντίον εις τους κοσμοκράτορας του σκότους του αιώνος τούτου, εναντίον εις τα πνεύματα της πονηρίας εν τοις επουρανίοις''\n[/align]

Re: Χειρουργικές επεμβάσεις στην αρχαία Ελλάδα

2
Η διδάκτωρ της Ιστορίας της Ιατρικής Σεβαστή Χαβιάρα-Καραχάλιου μιλάει για το κρανίο που βρέθηκε στη Χίο

Εικόνα



Το κρανίο που βρέθηκε στην οδό Κανελλάκη στη Χίο με οπή από τρυπανισμό στο αριστερό βρεγματικό οστούν -διαμέτρου 1,62 εκατοστού- που χρονολογείται στο 2ο μισό του 2ου αιώνα π.Χ. θεωρείται ως ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα για την Ιστορία της Ιατρικής.

Χάρη στον ανθρωπολόγο-συνεργάτη της Κ' Εφορείας Κλασικών και Παλαιολιθικών Αρχαιοτήτων Αστέριο Αηδονή και την αρχαιολόγο Δέσποινα Τσαρδάκα, που εργάστηκαν στην ανασκαφή στο συγκεκριμένο οικόπεδο, ώστε να το παραδώσουν «καθαρό» για οικοδόμηση, το μοναδικό εύρημα αξιολογήθηκε άμεσα και τώρα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου.


Για το τρυπανισμό στην αρχαιότητα μιλήσαμε με τη Χιώτισσα οφθαλμολόγο, διδάκτορα της Ιστορίας της Ιατρικής Σεβαστή Χαβιάρα-Καραχάλιου.


Οπως σημειώνει, το εύρημα «δεν είναι πρωτοφανές αλλά δεν είναι και συνηθισμένο». «Οι οστεοτρυπανώσεις γίνονταν από πολύ παλιά στα ασκληπιεία, όταν βεβαίως υπήρχαν ενδείξεις. Σε ανασκαφές ασκληπιείων έχουν βρεθεί και οστεοτρύπανα.


Εχουν βρεθεί επίσης και άλλα κρανία με οπή, που δείχνουν ότι έγιναν επεμβάσεις εν ζωή και ότι μάλιστα ο άνθρωπος έζησε για αρκετό καιρό, ώστε να υπάρχουν στο οστούν σημεία επουλώσεως. Χωρίς να σημαίνει ότι θα κλείσει η οπή, αμβλύνονται τα χείλη της τρυπανώσεως και γενικά γίνεται πιο λεία η περιοχή της οπής», μας εξηγεί η κ. Καραχάλιου.


Οι λόγοι για τους οποίους προέβαιναν σε μια τόσο δύσκολη χειρουργική επέμβαση ήταν για να θεραπεύσουν τις επίμονες κεφαλαλγίες, για την ανακούφιση των πόνων.


«Και πράγματι, είχε μια ανακούφιση ο πάσχων, διότι δίνεται η ευκαιρία εκτόνωσης της ενδοκρανιακής πίεσης. Η οποία, δημιουργείται βέβαια σε παθολογικές καταστάσεις, κυρίως σε όγκους και αιματώματα. Σήμερα αυτές οι εγχειρήσεις ανήκουν στη νευροχειρουργική και δεν υπάρχει σχεδόν σημείο του ανθρώπινου εγκεφάλου που να μην είναι προσπελάσιμο στον νευροχειρουργό».

Υψηλού κινδύνου


Θεωρούνταν, βέβαια, επεμβάσεις υψηλού κινδύνου, αφού είχαν πολύ περισσότερες πιθανότητες από σήμερα να κάνουν κάτι λάθος, αλλά όπως επισημαίνει η συνομιλήτριά μας, «ακόμα και σήμερα η επέμβαση είναι ρίσκο».Αρα, σε αυτούς τους πρωτοπόρους της Ιατρικής δεν αρκεί απλά ο θαυμασμός. «Είναι ένα προσκύνημα, είναι να το προσκυνάς. Ηταν μια εποχή φοβερά δύσκολη. Η Ιατρική τότε περνούσε από το σκοτάδι στο φως. Με την εμπειρία σιγά σιγά αποκτάται η γνώση. Ομως και όλοι οι γιατροί δεν προέβαιναν σε τέτοιες επεμβάσεις», τονίζει η Σεβαστή Καραχάλιου. Σημειώνει ότι ο Ιπποκράτης δεν χειρουργούσε και ότι παρέπεμπε τους ασθενείς, όποτε χρειαζόταν, στον χειρουργό. «Δεν ήταν πολυπράγμων ιατρός, που δυστυχώς σήμερα έχουμε τέτοια κρούσματα πολυπραγμόνων συναδέλφων», λέει.
Οι χειρουργοί της εποχής εκείνης δεν είχαν πάντα το ελεύθερο να εξασκούν την επιστήμη τους.


Για παράδειγμα, υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για Κορίνθιους που πήγανε και σπούδασαν στην Αίγυπτο, όπου δίπλα στους τεχνίτες και όχι ιατρούς ταριχευτές μάθαιναν ανατομία: «Ηταν κάποτε ένας Νουμηδιανός που είχε πάει στην Αίγυπτο, εξασκήθηκε στην ανατομική και όταν επέστρεψε στην Κόρινθο του επέτρεψαν να εξασκεί τη χειρουργική. Μάλιστα στην Κόρινθο είχε έρθει ο μέγας Γαληνός και πήρε μαθήματα ανατομίας. Δεν άφησαν όμως αργότερα τον γιο του Νουμηδιανού να συνεχίσει και έτσι αυτός αναγκάστηκε να πάει στην Αίγυπτο».


Επεμβάσεις εργαστηριακές έκαναν εξάλλου σε μωρά που γεννιόντουσαν νεκρά ή σε... φυλακισμένους, που όσο σκληρό και αν ακούγεται, «εν ζωή τους ανέταμαν».


Στο ερώτημά μας αν μπορούμε να υποθέσουμε ότι η εγχείρηση έγινε στη Χίο, η κ. Καραχάλιου είναι λίγο επιφυλακτική, χωρίς βέβαια να το αποκλείει.


«Συνήθως αυτά γίνονταν στα ασκληπιεία τα μεγάλα, που ήταν ναοί του Ασκληπιού. Διάσημα ήταν αυτά της Επιδαύρου, της Κω, της Κνίδου, πιθανόν να υπήρχε και στη Χίο αν και δεν έχω υπόψη μου, να υπήρχε κάποιο συγκεκριμένο μεγάλο, περίφημο ιερό του Ασκληπιού. Τα ασκληπιεία ήταν τα κέντρα υγείας της εποχής».


Τα αντισηπτικά


Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι πληροφορίες που μας δίνει για τα αντισηπτικά που χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα και η θέση της μαστίχας, «αυτού του προϊόντος που παράγεται μόνο στη Χίο» στην Ιατρική.«Η μαστίχα απ' όσο γνωρίζουμε, εχρησιμοποιείτο από τον Ιπποκράτη και είναι γραμμένα αυτά, για την κακοσμία του στόματος και για στομαχικά ενοχλήματα. Αργότερα και ο Ιπποκράτης το αναφέρει, σαν συστατικό της κηρωτής, το σημερινό τσιρότο. Το έφτιαχναν από μαστίχα, κερί της μέλισσας και διάφορα άλλα υλικά. Αλείφανε το πανί, που γινόταν κατά κάποιο τρόπο αδιάβροχο και είχε την κολλητική ιδιότητα και κάλυπταν τις πληγές για λόγους προστασίας.»Μπορεί να έβαζαν απ' έξω την κηρωτή για να καλύψουν την έλλειψη ουσίας και βεβαίως δρούσε σαν αντισηπτικό, διότι αν καλύψεις την πληγή την προστατεύεις για να μη μολυνθεί», προσθέτει.


Το εύλογο ερώτημα είναι για την οπή, αν την άφηναν έτσι. «Συνήθως βουτούσαν πανιά στο λάδι, το λάδι είναι αντισηπτικό, αφού δεν αφήνει κανένα μικρόβιο να αναπτυχθεί.»Επίσης πάλι από τον Ιπποκράτη ξέρουμε, ότι εκείνο που είχε μεγάλη τιμή και αξία ήταν το κόκκινο, το μαύρο μπρούσκο κρασί, που το χρησιμοποιούσαν σε τραύματα βαθιά και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (που λόγω ζέστης αναπτύσσονται τα μικρόβια πιο εύκολα).

Το δε κόκκινο-ροζέ, το χρησιμοποιούσαν όλες τις άλλες εποχές, που σημαίνει ότι το μαύρο ήταν ίσως πιο ακριβό, γι' αυτό το άφηνε όταν ήταν απολύτως απαραίτητο για να το χρησιμοποιήσει».




ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΥΛΙΩΤΗΣ-2003


http://echedoros-a.blogspot.com/
''...δεν είναι η πάλη ημών εναντίον εις αίμα και σάρκα, αλλ' εναντίον εις τας αρχάς, εναντίον εις τας εξουσίας, εναντίον εις τους κοσμοκράτορας του σκότους του αιώνος τούτου, εναντίον εις τα πνεύματα της πονηρίας εν τοις επουρανίοις''\n[/align]
Απάντηση

Επιστροφή στο “Οι επιστήμες στην αρχαία Ελλάδα”

cron