3
από Yermak
Δύο ομάδες ερευνητών που αναζητούν εξωηλιακούς πλανήτες – δηλαδή πλανήτες που είναι σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα πλην του δικού μας ήλιου – έθεσαν σήμερα ένα πρωτοποριακό ορόσημο την αστρονομία: φωτογράφησαν εξωηλιακούς πλανήτες απευθείας, αντί να εντοπίσουν έμμεσα την παρουσία τους μέσω επιδράσεων στο δικό τους αστέρι.
Μια ομάδα αστρονόμων με επικεφαλή τον ελληνοαμερικάνο Παύλο Κάλας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια Μπερκλεϊ, εντόπισε έναν υποψήφιο πλανήτη σε τροχιά γύρω από τον Φομαλχώ, ένα αστέρι 25 έτη φωτός μακριά στον αστερισμό του Νότιου Ιχθύος, χρησιμοποιώντας παρατηρήσεις στο ορατό φως μέσω του διαστημικού τηλεσκοπίου Χαμπλ. Μια άλλη ομάδα που ηγήθηκε από τον αστρονόμο Κρίστιαν Μαροϊς του ινστιτούτου αστροφυσικής Χερτζμπεργκ στην Βικτόρια της Βρετανικής Κολομβίας, χρησιμοποίησε φωτογράφηση στο υπέρυθρο για 3 πλανήτες σε τροχιά γύρω από το άστρο HR 8799, που βρίσκεται 130 έτη φωτός μακριά (Ο Μαροϊς ήταν επίσης μέλος της ομάδας Κάλας). Και οι δυο ομάδες δημοσίευσαν τα αποτελέσματα των ερευνών τους στο περιοδικό Science.
Οι πάνω από 300 ήδη γνωστοί εξωηλιακοί πλανήτες, έχουν εντοπιστεί έμμεσα από την επίδρασή τους στο δικό τους αστέρι – είτε από την ταλάντευση που του προκαλούν είτε από τη μείωση του φωτός του καθώς ο πλανήτης περνάει από μπροστά του. Άλλα φωτογραφημένα αντικείμενα αποδείχθηκαν πολύ τεράστια για να μπορέσουν τελεσίδικα να τα κατατάξουν ως πλανήτες, και έτσι υπέπεσαν στην κατηγορία των καφετί νάνων (που είναι αντικείμενα με μέγεθος 8 μέχρι 80 φορές το μέγεθος του Δία και τους λείπει η κρίσιμη μάζα ώστε να εκραγεί η αντίδραση σύντηξης υδρογόνου στον πυρήνα τους, με αποτέλεσμα να μη γίνονται ποτέ πραγματικά αστέρια), άλλα έχουν βρεθεί να είναι τα ίδια σε τροχιά γύρω από καφετί νάνους αντί για αστέρια, ή δεν έχουν δείξει να είναι βαρυτικώς δεσμευμένα με ένα άστρο.
«Επιτέλους τώρα έχουμε ξεχωριστές εικόνες, όπου μπορούμε να δούμε, πραγματικά να δούμε τον πλανήτη», ανάφερε ο αστρονόμος Μαρκ Μαρλεϊ του ερευνητικού κέντρου Εϊμς στο Μόφετ Φιλντ της Καλιφόρνιας, ο οποίος δεν συμμετείχε στην έρευνα αλλά έγραψε ένα άρθρο στο Science όπου συγκέντρωνε και ανέλυε τα αποτελέσματα των ομάδων. «Χρησιμοποιώ την αναλογία» ανάφερε και συνέχισε λέγοντας: «μοιάζει σαν να είσαι σε ένα διαμέρισμα και να ακούς ανθρώπους στο διπλανό μέσα από τους τοίχους, και έτσι ξέρεις ότι είναι εκεί, αλλά τώρα έχουμε ανοίξει την πόρτα και τους βλέπουμε.»
Ο Κάλας και οι άλλοι δυο συνάδελφοί του, ο καθηγητής αστρονομίας Τζεϊμς Γκράχαμ και ο αστροφυσικός Μαρκ Κλαμπιν του κέντρου διαστημικών πτήσεων Goddard της NASA στο Γκρίνμπελτ, έκαναν μια τολμηρή υπόθεση το 2005 ότι ο Φομαλχώ φιλοξενεί αντικείμενα μεγέθους πλανήτη στην τροχιά του, βασισμένοι στον δίσκο σκόνης που περιβάλει αυτό το άστρο. «Σε εκείνο το χρόνο υποθέσαμε ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας πλανήτης που σχηματίζει το δακτύλιο» ανάφερε ο Κάλας. Παρατηρώντας εικόνες του Χαμπλ από το 2004 και το 2006, ο Κάλας και οι συνάδελφοι του κατάφεραν να εντοπίσουν εντός του δακτυλιού σκόνης, ένα κόκκο που ονόμασαν Φομαλχώ Β, και που έμοιαζε να είναι σε τροχιά γύρω από το άστρο.
«Όταν κοιτάζουμε τον Φομαλχώ Β, η θέση του μοιάζει να είναι συνεπής με τη θέση που περιμέναμε να βρούμε πλανήτη, εσωτερικά στο δακτύλιο σκόνης, και δείχνει τροχιακή κίνηση – και αυτό είναι επίσης ενθαρρυντικό» ανάφερε. «Εάν αυτός ο κόκκος σκόνης μετακινούνταν σε διαφορετική διεύθυνση μεταξύ του 2004 και 2006, δεν θα πιστεύαμε ότι σχετίζετε με το άστρο Φομαλχώ»
Ο Φομαλχώ Β είναι σημαντικός για το μικρό του μέγεθος, που εκτιμάτε να είναι μεταξύ της μάζας του Ποσειδώνα και τρεις φορές τη μάζα του Δία, κάτι που δίκαια τον τοποθετεί στο βασίλειο των πλανητών. Ένα αντικείμενο μεγαλύτερο από 13 μάζες Δία θεωρείτε ένας μικρός καφετί νάνος αντί για ένας μεγάλος πλανήτης. «Το άνω όριο στον Φομαλχώ Β είναι πρωτοφανές» ανάφερε ο Κάλας, «Το άνω όριο μας οπωσδήποτε αποκλείει ότι ο Φομαλχώ B είναι καφετί νάνος ή αστέρι». Και συνέχισε: «Ο πλανήτης δεν μπορεί να είναι παραπάνω από 3 μάζες Δία», επειδή ένα πιο μαζικό αντικείμενο θα καθάριζε τη βαρυτική σφαίρα θραυσμάτων, που σημαίνει ότι ο δακτύλιος σκόνης θα έπρεπε να βρίσκεται πιο μακριά απ’ότι είναι.»
Μετακινούμενος στην πορεία του χρόνου: Η πρώτη εικόνα στο ορατό φως ενός αντικειμένου που μοιάζει να είναι πλανήτης σε τροχιά γύρω από το άστρο Φομαλχώ, 25 έτη φωτός μακριά. Σε αυτή τη σύνθεση φωτογραφιών, η θέση του αντικειμένου το 2004 (κάτω) και το 2006 (πάνω) ακολουθά την προβλεπόμενη αριστερόστροφη τροχιά [πράσινες γραμμές]
