ΠΕΡΙ
ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΠΑΘΩΝ
ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΝΟΥ ΚΑΤΑ ΕΡΩΤΑΠΟΚΡΙΣΗ του Αββα Ισαακ


Ερώτησις. Τι είναι ή κατά φύσιν κατάστασης της ψυχής Τι είναι ή παρά φύσιν και Τι ή υπέρ φύσιν;


Απόκρισης.

Ή κατά φύσιν κατάστασης της ψυχής είναι γνώσις των κτισμάτων του Θεού, των αισθητών και των νοητών ή υπέρ φύσιν είναι ή κίνησης από την θεωρία της θεότητας ή παρά φύσιν είναι ή κίνησης μέσα στα πάθη. Όπως λέγει ό θείος καί μέγας Βασίλειος, όταν ή ψυχή βρεθεί κατά φύσιν, ζή επάνω, ενώ όταν ευρέθη έξω από την φύση, είναι κάτω στη γη• όταν είναι επάνω, είναι απαθής, όταν όμως κατέβει ή φύσις από την ταξί της, τότε τα πάθη ευρίσκονται μέσα της. Είναι λοιπόν φανερό ότι τα ψυχικά πάθη δεν είναι εκ φύσεως ψυχικά. Βέβαια ή ψυχή κινείται από τα ψεκτά πάθη πού είναι στο σώμα, καθώς επίσης καί από την πείνα καί την δίψα, τα όποια, επειδή δεν ορίστηκε γι' αυτά απα¬γορευτικός νόμος, δεν είναι καθόλου αξιόμεμπτα, όπως τα άλλα πού υπόκεινται στην μομφή. Μερικές φορές επιτρέπεται από τον Θεό σε κάποιον να πράξη κάτι πού φαίνεται άτοπο καί, αντί μομφής καί έλεγχου, να αμειφθεί με αγαθές ανταμοιβές, όπως ό προφήτης Ώσηέ πού νυμφεύθηκε μια πόρνη, καί ό προφήτης Ηλίας πού από θειο ζήλο φόνευσε, καί εκείνοι πού με προσταγή του Μωϋσή σκότωσαν με μαχαίρια τους συγγενείς των.

Λέγεται όμως ότι ή επιθυμία και ό θυμός ανήκουν φυσικώς στην φύση της ψυχής, είναι πέρα από την φύση του σώματος, και αυτά είναι τα πάθη της.

Ερώτησις. Πότε είναι κατά φύσιν ή ψυχή, όταν ή επιθυμία της εξαφθή από τα θεία ή όταν ευρέθη στα γήινα καί τα σωματικά; Καί γιατί εξάπτεται ή φύσις της ψυχής από τον θυμό; Καί πώς λέγεται φυσικός ό θυμός; Άραγε διότι εξάπτεται από κάποια σαρκική επιθυμία, ή από φθόνο καί κενοδοξία; από κάτι παρόμοιο ή από κάτι αντίθετο; Ας αποκριθεί ό ομιλητής κι' εμείς θα ακολουθήσομε.

Απόκρισης.


Πολλά λέγει ή θεία Γραφή σχετικά με αυτά καί πολλές φορές χρησιμοποιεί τίς λέξεις μεταφορικώς. Μερικές φορές όρους πού ανήκουν στο σώμα τους αναφέρει στην ψυχή καί επίσης όρους πού ανήκουν στην ψυχή τους αναφέρει στο σώμα, καί δεν κάνει διάκριση σ' αυτούς. Άλλα οί συνετοί τα καταλαβαίνουν αυτά. Παραδείγμα¬τος χάριν, τα λεγόμενα για την θεότητα του Κυρίου λέγονται για το πανάγιο σώμα του, ενώ δεν ταιριάζουν στην αν¬θρώπινη φύση, καί αντιθέτως λέγονται ταπεινά πράγματα για την θεότητα του, αν καί ανήκουν στην ανθρωπότητα. Πολ¬λοί, αγνοώντας τον σκοπό των θείων λόγων, ολισθαίνουν εδώ ανεπανόρθωτα. Το ίδιο συμβαίνει και αναφορικά με την ψυχή και το σώμα του άνθρωπου.
Αν λοιπόν ή αρετή είναι υγεία της ψυχής φυσικώς, τότε τα πάθη είναι αρρώστια της ψυχής, αφού επήλθαν καί εισήλθαν στην φύση και της αφήρεσαν την υγεία. Είναι λοι¬πό φανερό ότι ή υγεία υπάρχει στην φύση πριν από το συμβεβηκός αρώστημα. Και αν αυτά είναι έτσι, όπως καί πράγματι είναι, τότε ή αρετή ευρίσκεται φυσικώς στην ψυ¬χή, ενώ τα συμβεβηκότα είναι έξω από την φύση.


Ερώτησις. Τα σωματικά πάθη φυσικώς αναφέρονται στο σώμα ή κατά συμβεβηκός; Καί τα πάθη της ψυχής, πού τα έχει λόγω της σχέσεως της με το σώμα, αναφέρονται σ' αυτήν φυσικώς ή καταχρηστικώς;

Απόκρισης.

Τα πάθη του σώματος δεν τολμά κανείς να τα πει καταχρηστικώς ως προς την ψυχή όμως, αφού είναι γνωστό καί πανθομολογούμενο ότι ή καθαρότης είναι φυσικώς φυτεμένη στην ψυχή, πρέπει ανεπιφύλακτα να δε¬χθούμε ότι τα πάθη δεν της ανήκουν φυσικώς με κανένα τρόπο. Διότι ή νόσος έρχεται δεύτερη από την υγεία. Είναι αδύνατο ή ίδια φύσις να είναι καί αγαθή καί πονηρή, ώστε αναγκαστικά ή μία προηγείται της άλλης φυσική δε είναι εκείνη πού προϋπάρχει άπ' έξω καί κάθε συμβεβηκός καί υπεισερχόμενο υπόκειται σε αλλοίωση, ή φύσις όμως δεν αλλοιώνεται ούτε μετακινείται
Κάθε πάθος πού υπάρχει για ωφέλεια έχει δωριθεί από τον Θεό. Τα σωματικά πάθη έχουν τεθεί στον άνθρω¬πο για ωφέλεια καί αύξηση του, καθώς επίσης καί τα ψυχι¬κά. Όταν όμως το σώμα αναγκασθεί να έξέλθη από την οικεία κατάσταση του, με την στέρηση των χρειωδών του, και ν' ακολουθήσει την ψυχή, τότε εξασθενεί και βλάπτεται. Επίσης όταν ή ψυχή, εγκαταλείποντας τα υπάρχοντα της, ακολουθήσει το σώμα, τότε καί αύτη βλάπτεται, κατά τον θειο απόστολο πού λέγει, «το πνεύμα επιθυμεί αντίθετα προς την σάρκα, καί ή σάρκα αντίθετα προς το πνεύμα». Διότι αυτά είναι ενάντια μεταξύ τους. Κανείς λοιπόν να μη βλάσφημη τον Θεό με τον ισχυρισμό ότι αυτός έβαλε στην φύση μας τα πάθη καί την αμαρτία. Στην πραγματικότητα αυτός έβαλε στις φύσεις όσα αυξάνουν την καθεμιά τους αλλά όταν ή μια συνδεθεί με την άλλη, τότε δεν ευρίσκεται στην δική της κατάσταση, άλλα στην αντίθετη. Αν τα πάθη υπήρχαν φυσικώς στην ψυχή, για ποιο λόγο θα βλάπτετο άπ' αυτά; Διότι τα ιδιώματα της φύσεως δεν παραβλάπτουν την φύση.

Ερώτησις. Για ποιο λόγο τα σωματικά πάθη, πού αυξάνουν καί ενδυναμώνουν το σώμα, βλάπτουν την ψυχή, αν δεν είναι δικά της; Καί για ποιο λόγο ή αρετή τιμωρεί το σώμα, άλλα αυξάνει την ψυχή;


Απόκρισης.

Δεν βλέπεις πώς τά ευρισκόμενα εκτός της φύσεως την βλάπτουν; Διότι κάθε φύσις πού προσεγγίζει τα δικά της καταλαμβάνεται από ευφροσύνη, θέλεις τώρα να μάθεις Τι είναι ιδιώτης καθεμιάς από τις φύσεις αυ¬τές; Πρόσεχε, ότι όσα βοηθούν κάθε φύση είναι ιδιότητες της, ενώ τα βλαβερά σ' αυτήν είναι ξένα καί έρχονται άπ' έξω. αφού λοιπόν είναι γνωστόν ότι τα πάθη των φύσεων τούτων είναι μεταξύ τους ενάντια, επομένως κάθε τι πού βοηθεί το σώμα, του παρέχει καί άνεση, ενώ όταν χρησιμοποιηθεί από την ψυχή, δεν θεωρείται φυσικό γι' αυτήν, έφ' όσον οί φυσικές ιδιότητες της ψυχής σημαίνουν θάνατο του σώματος, καταχρηστικώς όμως αποδίδεται σ' αυτήν καν λόγω της ασθενείας του σώματος δεν μπορεί να έλευθερωθή όσο είναι περιβεβλημένη με αυτό. Διότι φυσικώς έχει κοι¬νωνήσει με τις λύπες του, λόγω της ενώσεως της κινήσεως της με την κίνηση του σώματος κατά την ακατάληπτη σοφία. Άλλα, αν και έχουν κοινωνήσει μεταξύ τους κατ' αυτόν τον τρόπο, όμως είναι διακεκριμένη ή κίνησης από την κίνηση καί το θέλημα από το θέλημα, καθώς καί το σώμα από το πνεύμα.
Η φύσις όμως δεν αλλοιώνεται, αλλά ή καθεμιά του, έστω καί αν κλίνη πολύ είτε προς την αμαρτία είτε προς την αρετή, κινείται με το δικό της θέλημα. Καί όταν ή ψυχή ύψωθή από την μέριμνα του σώματος, τότε όλη γενι¬κώς εκδηλώνει τις κινήσεις της δια του πνεύματος, κολυμβώντας στο μέσο του ουρανού μέσα σε ακατανόητα πράγμα¬τα• αλλά καί σ' αυτήν την κατάσταση επιτρέπει στο σώμα να ενθυμείτε τα δικά του. Καί αν πάλι το σώμα ευρέθη μέσα στις αμαρτίες, οί διαλογισμοί της ψυχής δεν παύουν να ανα¬πηδούν στην διάνοια.


Ερώτησις. Τι είναι ή καθαρότης του νου;

Απόκρισης.

Καθαρός στον νου δεν είναι εκείνος πού δεν γνωρίζει το κακό, διότι αυτός θα ήταν κτηνώδης, ούτε εκείνος πού φυσικώς ευρίσκεται στην κατάσταση του νηπίου ούτε ό υποκρινόμενος ξένο πρόσωπο. Καθαρότης του νου είναι αυτή δηλαδή ό διαλογισμός πού φθάνει στα θεία μετά την εκτέλεση των αρετών. Δεν τολμούμε βέβαια να ειπούμε ότι την αποκτά κανείς χωρίς την πείρα των κακών λογι¬σμών, διότι άλλως δεν θα ήταν ενδεδυμένος με σώμα. Εμείς βέβαια δεν τολμούμε να ειπούμε ότι ή ψυχή δεν πολεμείται ή δεν βλάπτεται έως την ώρα του θανάτου ακόμη. Λέγοντας πείρα των λογισμών, δεν εννοώ το να υποταγή κανείς σ' αυ¬τούς, αλλά την έναρξη του αγώνος με αυτούς.
Η κίνησης των λογισμών στον άνθρωπο προκαλείται από τέσσερις αιτίες. Πρώτα από το φυσικό θέλημα της σάρκας, δεύτερο από την φαντασία της αισθήσεως των πραγμάτων του κόσμου, πού ακούει και βλέπει, τρίτο από τις προλήψεις και τις παρεκκλίσεις της ψυχής από όσα έχει στον νου, τέταρτο από τις προσβολές των δαιμόνων πού μας πολεμούν με όλα τα πάθη για τις αιτίες πού αναφέραμε προηγουμένως. Γι' αυτό ό άνθρωπος δεν μπορεί να μη έχει λογισμούς και πόλεμο όσον καιρό ευρίσκεται στην ζωή της σάρκας έως τον θάνατο. Κρίνε εσύ ό ίδιος, αν είναι δυνατό να καταργηθεί μια από τις τέσσερις αυτές αιτίες, ή αν είναι δυνατό να μη ζητεί το σώμα τα αναγκαία του και να πιέζεται από την φύση να επιθυμεί κάτι από τα κοσμικά πράγματα.
Αν όμως είναι άτοπο να σκεφθεί κανείς κάτι τέτοιο, επειδή ή φύσις χρειάζεται αυτά τα πράγματα, λοιπόν τα πάθη κινούνται σε κάθε όν πού φορεί σάρκα, είτε θέλει είτε όχι. Γι' αυτό είναι αναγκαίο κάθε άνθρωπος να προφυ¬λάσσεται, όχι από ένα πάθος, πού κινείται μέσα του φανερά και συνεχώς, ούτε από δύο, άλλα από περισσότερα, αφού φορεί σώμα. Εκείνοι πού νίκησαν τα πάθη δια των αρετών, αν και ενοχλούνται από τους λογισμούς και από τις προσβο¬λές των τεσσάρων αίτιων, δεν νικώνταν διότι έχουν δύναμη και αρπάζεται ό νους των από αγαθές και θείες αναμνήσεις


Ερώτησις. Τι διαφέρει ή καθαρότης του νου από την καθαρότητα της καρδιάς;

Απόκρισης.

Άλλη είναι ή καθαρότης του νου και άλλη της καρδιάς. Ό νους είναι μια από τις αισθήσεις της ψυχής, ενώ ή καρδιά είναι εκείνη πού περικλείει και κρατεί τις εσωτερικές αισθήσεις, και είναι αυτή ή ρίζα. Και αν ή ρίζα είναι αγία, άγιοι είναι καί οί κλάδοι δηλαδή αν καθαρθεί ή καρδιά, προφανώς καθαρίζονται και όλες οί αισθήσεις. Διότι ό νους λησμονεί την προηγούμενη διαγωγή καί καθαρίζεται, αν δείξει επιμέλεια για την ανάγνωση των θείων Γραφών ή μοχθήσει λίγο στις νηστείες, τις αγρυπνίες καί τις ησυχίες, απομακρυνόμενος από τίς αισχρές συνήθειες άλλα δεν απο¬κτά μόνιμη καθαρότητα, διότι όσο γρήγορα καθαρίζεται, τόσο γρήγορα μολύνεται. καρδιά καθαρίζεται με τίς πολλές θλίψεις, τις στερήσεις, την απομάκρυνση από την συναναστροφή με όλους τους κοσμικούς καί την από κάθε πλευρά απονέκρωση. Όταν όμως καθαριστή από τα μικρά πράγματα, δεν μολύνεται ή καθαρότης της ούτε πτοείται από τους μεγάλους και φανερούς πολέμους, εννοώ τους φοβερούς καθ' όσον απέκτησε δυνατό στομάχι πού μπορεί γρήγορα να χώνευση κάθε τροφή πού είναι δύσπεπτη στους ασθενείς. Διότι αυτό λέγουν οί ιατροί ότι ή βρώσης κρέατος είναι βέβαια δύσπιστη, άλλα προκαλεί πολλή δύναμη στα υγιεινά σώματα, όταν το στομάχι πού την δέχεται είναι δυνατό. Έτσι κάθε καθαρότης πού επιτυγχάνεται γρήγορα, σε σύντομο χρόνο Και με λίγο κόπο, γρήγορα εξαφανί¬ζεται και μολύνεται. Ή καθαρότης όμως πού αποκτάται με πολλές θλίψεις Και με πολύ χρόνο, δεν κινδυνεύει από καμιά ασήμαντη προσβολή σε κάποιο μόριο της ψυχής διότι την δυναμώνει ό Θεός.
Σ' αυτόν ανήκει ή δόξα στους αιώνες των αιώνων. Γένοιτο.