Ο Αγάπιος Λάνδος και την εποχή του.
Ο Αγάπιος μοναχός ο Κρής, ο συγγραφέας της «Αμαρτωλών Σωτηρίας», με το κοσμικό όνομα Αθανάσιος Λάνδος γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, ίσως στην τελευταία δεκαετία του 16ου αιώνα. Για την ζωή του δεν σώζονται πολλές πληροφορίες. Ύστερα από τις σπουδές του στην πατρίδα του και στη Βενετία, έμεινε για αρκετά χρόνια στην Κρήτη (στη Φουρνή και στην Ιεράπετρα), έζησε κοντά στο λαό και γνώρισε τα προβλήματά του. Πριν από το 1617 εργάστηκε στο Ηράκλειο για δύο χρόνια ως γραμματικός του βενετοκρητικού άρχοντα Ανδρέα Κορνάρου, λόγιου συγγραφέα και ποιητή. Αντέγραφε τα ποιήματά του σε ιταλική και ελληνική γλώσσα. Για τον Κορνάρο μιλά με μεγάλη εκτίμηση στην «Αμαρτωλών Σωτηρία». Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς αποφάσισε ο Λάνδος να εγκαταλείψει τα κοσμικά και να αποσυρθεί στο Άγιον Όρος παίρνοντας το μοναχικό όνομα Αγάπιος. Αρχικά έμεινε για δύο χρόνια στη Λαύρα του Αγίου Αθανασίου, αλλά τελικά προτίμησε να μην ενταχθεί σε κοινόβιο, για να μπορεί να έχει ελευθερία κινήσεων. Έτσι αποσύρθηκε σε ιδιωτικό κελλί στη σκήτη της Μικράς Αγίας Άννης, όπου επιδόθηκε στη μελέτη και τη συγγραφή. Πλούσιο υλικό για τη δουλειά του, του προσέφεραν οι βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους μαζί με άλλα βιβλία δικά του, ελληνικά και ιταλικά.
Αλλά το ανήσυχο πνεύμα του δεν έμεινε ικανοποιημένο. Ήθελε να έλθει κοντά στον λαό και τις ανάγκες του, να γίνει δάσκαλός του, γι αυτό περιόδευσε τα νησιά του Αιγαίου, τη Σύρο, την Άνδρο, τη Σίφνο και άλλα, καθώς και την τουρκοκρατούμενη Πελοπόννησο, γνώρισε από κοντά τα προβλήματα του υπόδουλου ελληνισμού, την υλική φτώχεια, αλλά και τις πνευματικές ανάγκες των συμπατριωτών του. Τον ίδιο καιρό που η καθολική και η προτεσταντική προπαγάνδα αγωνίζονταν να επιβάλουν τις δικές τους απόψεις, ο ελληνικός κόσμος έμεινε χωρίς διαφώτιση. Έλειπαν οι δάσκαλοι που θα τον κρατούσαν στον δρόμο της ορθοδοξίας, δεν υπήρχαν μορφωμένοι κληρικοί για να φωτίσουν το λαό. Έτσι αποφάσισε να δώσει αυτός ότι έλειπε, βιβλία στο λαό του Θεού, που, γραμμένα με απλό τρόπο και σε απλή γλώσσα, θα τον φώτιζαν και θα τον κρατούσαν στην ορθή πίστη, και στους κληρικούς χρήσιμα βοηθήματα για το έργο τους. Αλλά για να πραγματοποιηθεί το σχέδιο αυτό δεν ήταν αρκετός ο τρόπος πολλαπλασιασμού των βιβλίων με αντιγραφή, όπως συνηθίζονταν ακόμη στο Άγιον Όρος. Τα αντίτυπα με τη μέθοδο αυτή και μετρημένα ήταν και πανάκριβα. Για τον λόγο αυτόν ταξίδεψε στη Βενετία, όπου υπήρχαν τα περίφημα τυπογραφεία που τύπωναν τα ελληνικά βιβλία σε όλα τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Στα τρία ταξίδια που έκανε τύπωσε περισσότερα από δέκα βιβλία, μερικά και σε δεύτερη έκδοση. Τα έξοδα για το τύπωμα τα αναλάμβανε ο ίδιος. Στους προλόγους των βιβλίων του μιλά για τις ταλαιπωρίες των ταξιδιών του, για τα οικονομικά του προβλήματα και παρακαλεί τους αναγνώστες να διαβάζουν τα βιβλία που με τόσες θυσίες τυπώθηκαν. Τα βιβλία του Λάνδου πουλιόνταν όχι μόνο στη Βενετία, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα, πολλά όμως φαίνεται πως τα χάριζε ο συγγραφέας τους, γι αυτό και στον πρόλογο του «Θηκαρά» (1643) εξορκίζει αυτούς που δεν αγόρασαν το βιβλίο, αλλά το πήραν χάρισμα, να το διαβάζουν κάθε μέρα, γιατί θα δώσουν λόγο την ημέρα της Κρίσεως, που το στερούν από τον ίδιο και από τους άλλους που με χαρά θα το διάβαζαν αν το είχαν. Στο τέλος της «Καλοκαιρινής» (1656) ο μητροπολίτης Φιλαδελφείας, που είχε την έδρα του στη Βενετία, έγραφε αφορισμό για όποιον κλέψει κανένα βιβλίο του Αγαπίου, γιατί «εχρεώθη ο πτωχός 300 γρόσια να το τυπώσει και χρήζουν οι κόποι του άλλα τόσα. Όθεν πρέπει ου μόνον να τον πληρώσετε, αλλά και έλεος να του δώσετε, όπου εκοπίασε τόσον και εβασανίσθη δια την ωφέλεια των ψυχών σας». Ο ίδιος τύπωσε με προσωπική του επιμέλεια τα βιβλία του από το 1641 ως το 1656. Δεν ξέρουμε αν πρόλαβε να δει τα δοκίμια του τελευταίου του βιβλίου, του «Νέου Παραδείσου», που το τύπωμά του τελείωσε στις 28 Σεπτεμβρίου 1664. Ο Αγάπιος Λάνδος πρέπει να είχε πεθάνει πριν από τις 8 Μαρτίου, γιατί στην άδεια για το τύπωμα του βιβλίου που εκδόθηκε με την ημερομηνία αυτή, φαίνεται ότι ο συγγραφέας δεν ζούσε πια. Το 1656 κιόλας έγραφε στον πρόλογο ενός άλλου έργου του, της «Τριαδικής Οκτωήχου», ότι έκανε το τρίτο ταξίδι του στη Βενετία από την ξηρά, γιατί είναι άρρωστος και γέροντας. Το 1663 ωστόσο επιμελήθηκε ο ίδιος τη β’ έκδοση του «Εκλογίου» του.
Εκτός όμως από την γραπτή και την προφορική διδασκαλία, ο Λάνδος φαίνεται ότι στις περιοδείες του ασκούσε και το έργο του πρακτικού γιατρού, όπως ο ίδιος πάλι λέγει σε ένα σημείο του «Γεωπονικού» του. Το «Γεωπονικό» είναι το μόνο μη θρησκευτικό έργο του, όπου εκτός από τις πρακτικές γεωπονικές γνώσεις περιέχονται και στοιχεία πρακτικής ιατρικής.
Η πολύπλευρη αυτή δραστηριότητα, ο μεγάλος αριθμός των βιβλίων του, οι κόποι και οι δαπάνες για το τύπωμά τους, αλλά και η αγάπη που έδειξε ο λαός γι αυτά, αναδεικνύουν τον Αγάπιο Λάνδο έναν από τους μεγάλους δασκάλους του καιρού του. Το συγγραφικό του έργο δεν είναι πάντα πρωτότυπο. Τις πιο πολλές φορές μεταφράζει από παλαιότερα έργα και δίνει σε κατανοητή γλώσσα βιβλία εκκλησιαστικά, αλλά παράλληλα και συνθέτει αντλώντας από διάφορα πρωτότυπα, ενώ άλλοτε εκδίδει λειτουργικά κείμενα και ακολουθίες, για να φέρει το λαό κοντά στην εκκλησία.
Αυτά είναι τα έργα του Αγαπίου Λάνδου κατά χρονολογική σειρά εκδόσεως :
«Αμαρτωλών Σωτηρία»1641. Μελετά τα αμαρτήματα και την αντιμετώπιση τους, για την θλίψη και την καταφρόνηση του κόσμου, στο δεύτερο μέρος του ασχολείται με την
εξομολόγηση και τη Θεία Κοινωνία, με τη μέλλουσα Κρίση τον Παράδεισό και την Κόλαση, ενώ το τρίτο μέρος του είναι αφιερωμένο στη διήγηση των θαυμάτων της Παναγίας.
«Παράδεισος» 1641. Περιέχει βίους Αγίων του Μεταφραστού σε απλή γλώσσα.
«Εκλογή» 1642-43. Περιέχει εκλογή από τους ωραιότερους, όπως λέγει, βίους Αγίων του Μεταφραστού σε απλή γλώσσα.
«Γεωπονικόν» 1643. Περιέχει γνώσεις γεωπονικής και πρακτικής ιατρικής.
«Θεοτοκάριον» 1643. Περιέχει επιλογή ύμνων και τροπαρίων για την Θεοτόκο εκκλησιαστικά βιβλία.
«Θηκαράς» 1643. Περιέχει ύμνους και ευχές στην Αγία Τριάδα.
«Ψαλτήριον» 1643. Περιέχει σε απλή γλώσσα την ερμηνεία των ψαλμών που έγραψε ο Θεοδώρητος επίσκοπος Κύπρου.
«Εκλόγιον» 1644. Περιέχει εκλογή από βίους Αγίων του Μεταφραστού, σε απλή γλώσσα.
«Καλοκαιρινή» 1656. Περιέχει επιλογή από βίους Αγίων του καλοκαιριού, 1 Μαρτίου ως τέλος Αυγούστου, σε απλή γλώσσα.
«Τριαδική Οκτώηχος» 1656. Περιέχει κανόνες στη Αγία Τριάδα και στον Χριστό, άλλοτε δικές του συνθέσεις και άλλοτε από παλιούς «διδασκάλους».
Ύστερα από τον θάνατό του εκδόθηκαν:
«Νέος Παράδεισος» 1664. Περιέχει βίους Αγίων του Μεταφραστού σε απλή γλώσσα.
«Κυριακοδρόμιον» 1675. Περιέχει 56 ομιλίες για τα Ευαγγέλια των Κυριακών μεταφρασμένες σε απλή γλώσσα, έργα διαφόρων συγγραφέων.
«Χριστιανών Οδηγία» 1675. Αναπτύσσει τις τρείς μεγάλες αρετές.
Μερικά από τα βιβλία αυτά ξαναεκδόθηκαν πολλές φορές μετά τον θάνατο του Λάνδου.
Τα χρόνια όπου έζησε και έγραψε τα βιβλία του ο Αγάπιος Λάνδος ανήκουν σε μία δύσκολή εποχή της τουρκοκρατίας. Ο υπόδουλος ελληνισμός διακρινόταν σε δύο κατηγορίες: σε αυτούς που βρίσκονταν κάτω από τον τουρκικό ζυγό και σε εκείνους που ζούσαν στα βενετοκρατούμενα νησιά, στην Κρήτη και στα Επτάνησα. Ο δεύτερος αυτός ζυγός ήταν ο καλύτερος. Τα ταραγμένα χρόνια των θρησκευτικών διαφορών και των επαναστάσεων είχαν περάσει. Οι Έλληνες ζούσαν συμφιλιωμένοι με τους Βενετούς άρχοντες, οι Βενετοί άφηναν πολλές ελευθερίες στους Έλληνες. Μέσα στην ατμόσφαιρα αυτή της ελευθερίας μπορούσε να αναπτυχθεί πολύ διαφορετικά το πνεύμα των Ελλήνων. Οι εκκλησίες λειτουργούσαν χωρίς περιορισμούς, τα ελληνικά σχολεία είχαν μορφωμένους δασκάλους, το πολιτιστικό πνεύμα από τη Δύση είχε ευεργετικές επιδράσεις στους μορφωμένους και στο λαό. Πολλοί συγγραφείς άφησαν έργα αξιόλογα και θρησκευτικά και κοσμικά. Ο 17ος αιώνας είναι για την Κρήτη μια εποχή πνευματικής ακμής, ως το 1669. Τότε με την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους, σταμάτησε κάθε πνευματική παραγωγή. Τα σχολεία και οι βιβλιοθήκες μεταφέρθηκαν στα Επτάνησα και τη Βενετία. Σε αυτό το κλίμα της ελευθερίας γεννήθηκε, σπούδασε και εργάστηκε στα νεανικά του χρόνια ο Λάνδος.
Ο ελληνισμός της τουρκοκρατούμενης Ελλάδος ζούσε τον ίδιο αυτό καιρό το μαρτύριο του. Οι πνευματικές προσπάθειες που ξεκινούσαν με πολύν αγώνα δεν έφταναν πάντα στην πραγματοποίηση των σκοπών τους. Έτσι ο λαός συνέχιζε να ζει στο σκοτάδι της αμάθειας παρόλο που λαχταρούσε να ακούσει και να διδαχθεί. Μία αναγεννητική προσπάθεια άρχισε στα χρόνια του πατριάρχη Κύριλλου Λούκαρη (1620-1638). Στον καιρό του ιδρύθηκε το πατριαρχικό τυπογραφείο στην Κωνσταντινούπολη, που δεν μπόρεσε όμως να διατηρηθεί. Με την δική του παρακίνηση έγινε η πρώτη μετάφραση της Καινής Διαθήκης στην ομιλούμενη γλώσσα, που δεν πρόφθασε όμως να τη δει τελειωμένη, γιατί το 1638 πέθανε με μαρτυρικό θάνατο. Την ίδια τύχη είχαν και άλλοι πατριάρχες λίγα χρόνια αργότερα, ο Παρθένιος ο Β’ (1653) και ο Παρθένιος ο Γ’ (1657). Η μετάφραση της Καινής Διαθήκης απαγορεύτηκε μετά τον θάνατο του Λούκαρη.
Στα δύσκολα αυτά χρόνια ο Λάνδος είναι ο μόνος ορθόδοξος συγγραφέας που εκδίδει βιβλία για τον απλό λαό, ενώ άλλοι Έλληνες που ασπάσθηκαν τον καθολικισμό ή τον προτεσταντισμό τύπωναν με ξένα χρήματα προπαγανδιστικά βιβλία για να τα διαθέσουν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Ο Λάνδος συνδύαζε τη μόρφωση με τη βαθειά θρησκευτικότητα, έβλεπε τη διαφορά των συνθηκών ζωής ανάμεσα στους κρητικούς συμπατριώτες του και στους άλλους Έλληνες, γι αυτό και αφιέρωσε όλες του τις προσπάθειες για τη διαφώτιση του λαού.
Δίκαια λοιπόν παίρνει τον τίτλο του δασκάλου, που δίδαξε με τα βιβλία του γενιές ολόκληρες Ελλήνων στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς, τότε που η πίστη του Χριστού ήταν η μόνη δύναμη που στήριζε τις ψυχές.
Του Ε.Δ.Κ. από το βιβλίο «Αμαρτωλών Σωτηρία» των εκδόσεων Β. Ρηγόπουλου
http://periodikoendon.blogspot.gr/2012/ ... st_13.html
