Μπουχάρα: Μία θρυλική πολιτεία στο Ουζμπεκιστάν

1
Πανάρχαιος εμπορικός και πολιτισμικός κόμβος στον Δρόμο του Μεταξιού, μαζί με τη Σαμαρκάνδη και τη Χίβα θεωρούνται κοιτίδες πολιτισμών και μητροπόλεις αυτοκρατοριών στην πολυτάραχη περιοχή της Κεντρικής Ασίας.
Εικόνα


Στην καρδιά της Kεντρικής Aσίας, ανάμεσα στους ποταμούς Αμού Νταριά (ο Ωξος των αρχαίων Ελλήνων) και Σιρ Νταριά (ο Ιαξάρτης), οι γεωγραφικές συνταγμένες του χάρτη «οριοθετούν» το Ουζμπεκιστάν, μια χώρα που υπήρξε σημείο αναφοράς για μερικές από τις πιο μεγάλες στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας. Εδώ, χάρη στα εμπορικά καραβάνια του Δρόμου του Μεταξιού, συναντήθηκαν οι μεγαλύτεροι πολιτισμοί του κόσμου.

Σπουδαίες ιστορικές προσωπικότητες, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Μάρκο Πόλο, διέσχισαν τις απέραντες στέπες της. Για τις νομαδικές ορδές του Τζένγκις Χαν και του Ταμερλάνου ήταν η αφετηρία απ’ όπου ξεκίνησαν για να κτίσουν τις δικές τους κοσμοκρατορίες.


Τρεις πόλεις στο Ουζμπεκιστάν μοιάζουν σαν να έχουν μείνει ακίνητες στο πέρασμα των αιώνων, με τους δείκτες του χρόνου να «σημαδεύουν» τον ισλαμικό κόσμο της μεσαιωνικής περιόδου και του Δρόμου του Μεταξιού. Η Μπουχάρα, η Σαμαρκάνδη και η Χίβα «αυτοπροσδιορίζονται» ως κοιτίδες πολιτισμού και μητροπόλεις αυτοκρατοριών στην πολυτάραχη περιοχή της Κεντρικής Ασίας.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις τρεις μεσαιωνικές πολιτείες του Ουζμπεκιστάν έχει η Μπουχάρα, το «δεύτερο ανατολίτικο θαύμα», όπως περιγραφόταν από τους ποιητές της Ανατολής.
Εικόνα
Κτισμένη μέσα στην καυτή αγκαλιά της ερήμου Κιζίλ Κουμ (Κόκκινη Αμμος), έφτασε στο απόγειο της δόξας της κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους (12ο-16ο αιώνα), όταν εξελίχθηκε σ’ έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς σταθμούς πάνω στον Δρόμο του Μεταξιού. Ηταν τότε που βαρυφορτωμένα καραβάνια, σκονισμένοι ταξιδιώτες και ευσεβείς προσκυνητές περνούσαν τις πύλες της υπέρλαμπρης Μπουχάρα, που δίκαια χαρακτηριζόταν ο «στύλος του Ισλαμισμού στην Κεντρική Ασία».

Κυκλωμένη από ατέλειωτα χωράφια σπαρμένα ως επί το πλείστον με βαμβάκι (η καλλιέργειά του αποτελεί την οικονομική ραχοκοκαλιά της χώρας και απασχολεί τον μισό ενεργό πληθυσμό του Ουζμπεκιστάν), η Μπουχάρα μοιάζει σήμερα με ένα μοναδικό σκηνικό εποχής, με πλινθόκτιστα τζαμιά, περίτεχνα διακοσμημένες ιερατικές σχολές, ψηλόλιγνους μιναρέδες, οχυρωματικά τείχη, παλάτια, τιρκουάζ τρούλους και γραφικές σκεπαστές αγορές με όλα τα χρώματα, τα αρώματα και τα προϊόντα της Ανατολής. Η μοναδικότητα αυτών των οικοδομημάτων ώθησε την UNESCO να ανακήρυξε το 1993 την Μπουχάρα μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Εικόνα
Για να γνωρίσετε τους αρχιτεκτονικούς θησαυρούς της πόλης, θα πρέπει πρώτα να κάνετε τη γνωριμία των ανθρώπων της. Να πιείτε μαζί τους ένα φλιτζάνι τσάι και να τους αφήστε να σας διηγηθούν μια ιστορία για ένα τζαμί ή ένα κάστρο, για έναν μύθο ή έναν θρυλικό πολεμιστή. Μόνο έτσι θα μπορέσετε να αφουγκραστείτε τους παλμούς της πόλης και να κατανοήσετε καλύτερα τη νοοτροπία των ανθρώπων της, που αυθόρμητοι και καλοσυνάτοι έχουν το βλέμμα τους στραμμένο μονίμως στις απέραντες στέπες της χώρας: εκεί που κρύβεται η ψυχή του Ουζμπεκιστάν.



Η λίμνη-φάντασμα

Στη δεκαετία του 1960, οι Σοβιετικοί αποφάσισαν να μετατρέψουν τις άγονες στέπες του Ουζμπεκιστάν σε απέραντες βαμβακοφυτείες. Ενα μεγάλο σύστημα αρδευτικών καναλιών (μήκους χιλιάδων χιλιομέτρων) άρχισε να κατασκευάζεται τότε για να μεταφερθούν τα νερά της λίμνης Αράλη και του ποταμού Αμού Νταριά στα νοτιοανατολικά της χώρας. Το επίτευγμα των Σοβιετικών τελικά υλοποιήθηκε, αλλά η οικολογική καταστροφή υπήρξε μεγάλη. Η Αράλη σήμερα κινδυνεύει με ολοκληρωτική εξαφάνιση, αφού τα 2/3 της λίμνης έχουν στραγγίξει, ενώ το παραλίμνιο οικοσύστημα έχει πληγεί ανεπανόρθωτα!


Η Μπουχάρα ιδρύθηκε τον 5ο π.Χ. αιώνα, δίπλα στις όχθες του ποταμού Ζαραφσάν (Zarafshan). Γραπτές μαρτυρίες εκείνης της εποχής δεν διασώθηκαν και τα όποια στοιχεία υπάρχουν προέκυψαν από τις ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1930 Σοβιετικοί αρχαιολόγοι. Οι εργασίες των ανασκαφών συνεχίζονται έως και σήμερα, αλλά παρουσιάζουν μεγάλες δυσκολίες, αφού η σύγχρονη Μπουχάρα είναι κτισμένη ακριβώς πάνω στην παλιά πόλη. Το έργο των αρχαιολόγων δυσκολεύει επίσης η παρουσία υπόγειων υδάτων σε σχετικά μικρό βάθος.

Η Μπουχάρα, που στα σανσκριτικά σημαίνει μοναστήρι, θεωρείται γενέτειρα του ζωροαστρισμού. Αποτέλεσε πρωτεύουσα των κρατών (χανάτα) που ίδρυσαν οι δυναστείες των Σαμανιδών (9ο-10ο μ.Χ. αιώνα), των Σεϊμπανιδών (16ο μ.Χ. αιώνα) και των Ασταρχανιδών (17ο-18ο μ.Χ. αιώνα). Είχε την τύχη να βρεθεί στο επίκεντρο μιας μακραίωνης πολιτισμικής διακίνησης που πραγματοποιούσαν τα εμπορικά καραβάνια του μεταξένιου δρόμου, με αποτέλεσμα να αποκτήσει σταδιακά μια περίοπτη θέση στο κεντροασιατικό ιστορικό γίγνεσθαι.

Στη λαμπρότερη στιγμή της αριθμούσε τριακόσια τζαμιά και περισσότερες από εκατό ιερατικές σχολές, όπου φοιτούσαν περίπου 10.000 μαθητές.

Στις ιερατικές σχολές της πόλης αναπτύχθηκαν τα μαθηματικά, η αστρονομία, η ιατρική, η χημεία, η ιστορία και η ποίηση, γεγονός που είχε θετική επιρροή στους ευρωπαϊκούς επιστημονικούς ορίζοντες κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Μεγάλοι επιστήμονες και λόγιοι της Ανατολής έζησαν και διέπρεψαν εδώ, όπως οι ποιητές Ferdosi και Rudaki, καθώς και ο ιατρός-φιλόσοφος Adu All Ibn Sino, γνωστός στη Δύση ως Avicenna.

Ο Τζένγκις Χαν κατέστρεψε ολοσχερώς την Μπουχάρα το 1220. Μισό αιώνα αργότερα ανοικοδομήθηκε και πάλι, για να γνωρίσει κατόπιν μια αξιοζήλευτη περίοδο ακμής μέχρι τον 16ο αιώνα, οπότε οι θαλάσσιες οδοί αντικατέστησαν τους ριψοκίνδυνους δρόμους των καραβανιών. Μοιραία επήλθε η παρακμή της πόλης, την οποία δεν άργησε να προσαρτήσει στο «άρμα» της η Σοβιετική Ενωση (1921). Εβδομήντα χρόνια αργότερα, ο άνεμος της ανεξαρτησίας άρχισε να φυσά και πάλι πάνω από το Ουζμπεκιστάν.

Ο πλούτος που διαθέτει σήμερα η Μπουχάρα οφείλεται στην ιστορία της. Περίπου 140 μεσαιωνικά κτίσματα διασώζονται στο κέντρο της παλιάς πόλης και η εικόνα τους μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη. Αντιπροσωπευτικά δείγματα ισλαμικής αρχιτεκτονικής, έχουν ως δομικό υλικό τη λάσπη και τον πλίνθο και χαρακτηρίζονται από ζεστές, γήινες αποχρώσεις και απέριττη διακόσμηση.

Η συμβολή της UNESCO στην αναστήλωση των μνημείων της Μπουχάρα υπήρξε σημαντική. Περπατώντας στα πλακόστρωτα σοκάκια της παλιάς πόλης ο επισκέπτης αντικρίζει μια αντιπροσωπευτική εικόνα της Μπουχάρα των μεσαιωνικών χρόνων και βιώνει ένα συναρπαστικό ταξίδι πίσω στον χρόνο.
Εικόνα
Η «σπηλιά του Αλή Μπαμπά» και τα χαλιά Μπουχάρα

Δεν είναι όμως μόνο τα μεσαιωνικά κτίσματα της παλιάς πόλης που έλκουν το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Οσο και αν ακούγεται παράξενο, οι λίγες, εναπομείνασες δεξαμενές νερού (hauz) που υπάρχουν σήμερα στην Μπουχάρα αποτελούν ένα εξίσου «δυνατό» σημείο αναφοράς της ουζμπεκικής πολιτείας.

Μέχρι και πριν από εκατό χρόνια, η ύδρευση της πόλης γινόταν από ένα δίκτυο με περίπου διακόσιες πέτρινες δεξαμενές (hauz). Γύρω από αυτές, οι ντόπιοι συζητούσαν για τα κοινά -και όχι μόνο- πλένοντας τα ρούχα και τα σκεύη τους. Σήμερα οι δεξαμενές αυτές εξακολουθούν να αποτελούν τόπο συνάντησης των κατοίκων, οι οποίοι, μπορεί να μην πλένουν πια εδώ τα ρούχα τους, αλλά βρίσκονται για να πιουν ένα φλιτζάνι τσάι, να κουβεντιάσουν ή να παίξουν μια παρτίδα σκάκι.

Η πιο γνωστή απ’ όλες τις δεξαμενές της Μπουχάρα είναι η Lyabi Hauz, στο κέντρο της παλιάς πόλης. Η τετράγωνη δεξαμενή περιβάλλεται από πανύψηλα αιωνόβια δέντρα που μετρούν και επτακόσια χρόνια ζωής, ενώ γύρω της λειτουργούν τεϊοποτεία, εστιατόρια και αναψυκτήρια. Δίπλα στα ασάλευτα νερά της Lyabi Hauz, οι θαμώνες -ντόπιοι και ξένοι- απολαμβάνουν στιγμές ηρεμίας και χαλάρωσης, όλες τις ώρες της ημέρας.

Λίγα μέτρα πιο μακριά δεσπόζει το άγαλμα του θρυλικού φιλόσοφου και περιηγητή Ναζραντίν Χότζα. Ακριβώς πίσω από το άγαλμα ορθώνεται η ιερατική σχολή Nadir Divanberg (17ου αιώνα), που ξεχωρίζει για τις μωσαϊκές αναπαραστάσεις παγονιών που κοσμούν την πρόσοψή της. Το συγκεκριμένο οικοδόμημα κτίστηκε αρχικά ως καραβάν-σεράι (πανδοχείο), ένα από τα ωραιότερα που υπήρχαν πάνω στον Δρόμο του Μεταξιού, αλλά το 1622 μετατράπηκε σε ιερατική σχολή. Στο εσωτερικό της Nadir Divanberg οργανώνονται φολκλορικές εκδηλώσεις για τους τουρίστες.



Στην περιοχή της Lyabi Hauz υπάρχουν πολλά καταστήματα με είδη λαϊκής τέχνης, ενώ η ανακαινισμένη σκεπαστή αγορά της πόλης λειτουργεί κάτω από τις ίδιες πλινθόκτιστες κουπόλες (θόλοι), εκεί όπου στεγάζονταν άλλοτε τα παζάρια των συντεχνιών. Η σκεπαστή αγορά διαθέτει έναν πολεοδομικό χαρακτήρα και μια ποικιλία αγαθών που θα σας καταπλήξει. Δεν ήταν τυχαίο, άλλωστε, που αποκαλούσαν την Μπουχάρα «σπηλιά του Αλή Μπαμπά». Στο παζάρι της έβρισκε κανείς τα πάντα – ημιπολύτιμους λίθους, χρυσά και ασημένια κοσμήματα, οικιακά σκεύη, χειροποίητα μεταξωτά χαλιά, πορσελάνες, κασμίρια και σπάνια αρώματα.

Η Μπουχάρα είναι, ωστόσο, ξακουστή για τα χειροποίητα χαλιά της, τα περίφημα Μπουχάρα. Η κατασκευή τους ξεκίνησε τον Μεσαίωνα, όταν οι ντόπιοι μετέτρεπαν το κινέζικο μετάξι σε απαράμιλλης ομορφιάς τάπητες. Αποτελεί κοινό μυστικό ότι η τοπική παραγωγή είναι μικρή και εξάγεται κατευθείαν στις αγορές της Δύσης. Τα περισσότερα χαλιά που πωλούνται στα μαγαζιά της πόλης προέρχονται από το Αφγανιστάν και το Τουρκμενιστάν, γι’ αυτό η αγορά ενός αυθεντικού Μπουχάρα απαιτεί προσοχή και γνώσεις.

Κείμενο-φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Μητσάκης


Πηγή

http://thenetwar.com/2010/04/bouchara-m ... mpekistan/
''...δεν είναι η πάλη ημών εναντίον εις αίμα και σάρκα, αλλ' εναντίον εις τας αρχάς, εναντίον εις τας εξουσίας, εναντίον εις τους κοσμοκράτορας του σκότους του αιώνος τούτου, εναντίον εις τα πνεύματα της πονηρίας εν τοις επουρανίοις''\n[/align]
Απάντηση

Επιστροφή στο “Αρχαίοι πολιτισμοί”