Η έννοια της λέξης "ψυχή", ως συστατικού του ανθρώπου
Μιχάλης Μαυροφοράκης
Από ορισμένες θνητοψυχικές αιρέσεις, όπως οι Ρωσσελιστικές, γίνεται προσπάθεια να παρερμηνευθούν ορισμένα χωρία της Αγίας Γραφής, για να δειχθεί ότι δήθεν η λέξη "πνεύμα" είναι πάντοτε διαφορετική από τη λέξη "ψυχή" και από τη λέξη "πνοή". Όμως στη συνέχεια, θα δείξουμε πόσο εσφαλμένη είναι μια τέτοια προσπάθεια.
1. Ανασκόπηση των προηγουμένων εννοιών
Σε προηγούμενη μελέτη ασχοληθήκαμε με το θέμα της έννοιας «ψυχή». Διαπιστώσαμε πως η ελληνική λέξη «ψυχή», όπως και η εβραϊκή λέξη «νέφες» είναι όροι πολυσήμαντοι. Έχουν δηλαδή όχι μία και μοναδική, αλλά πολλές σημασίες.
Εξετάζοντας αρκετά χωρία της Αγίας Γραφής διακρίναμε ότι και στο θεόπνευστο αυτό βιβλίο, η λέξη «ψυχή» στα ελληνικά, αλλά και στα εβραϊκά «νέφες» απαντάται και χρησιμοποιείται με μια πληθώρα σημασιών.
Κάθε φορά που συναντούμε λοιπόν αυτές τις λέξεις, πρέπει να τις ερμηνεύουμε και να τις κατανοούμε πάντοτε σε σχέση με το υπόλοιπο κείμενο στο οποίο ανήκουν.
Χωρίς να υπεισερχόμαστε σε λεπτομέρειες, αφού αυτές αποτέλεσαν το αντικείμενο προηγούμενης μελέτης, ας δούμε εν συντομία μερικές από τις σημασίες της λέξης «ψυχή», τις οποίες ήδη έχουμε μέχρι τώρα διακρίνει και να προχωρήσουμε στη συνέχεια σε βαθύτερες και σημαντικότερες σημασίες της και να αντιληφθούμε το θεολογικό της περιεχόμενο.
Εξετάζοντας την ετυμολογία της λέξης «ψυχή» που δεν διαφέρει ουσιαστικά από την ετυμολογία της αντίστοιχης εβραϊκής λέξης «νέφες», διαπιστώσαμε ότι σχετίζεται με την αναπνοή. Μάλιστα, αρχικά η λέξη «νέφες», χρησιμοποιούνταν για να δηλώσει τον λάρυγγα, δηλαδή ένα από τα όργανα που ανήκουν στο αναπνευστικό σύστημα, αλλά ακόμη και τον αυχένα, ή τον τράχηλο. Επειδή η αναπνοή είναι ένα από τα κύρια εξωτερικά χαρακτηριστικά, αλλά και μία από τις βασικές εκδηλώσεις του φαινομένου της ζωής, γι’ αυτό η λέξη «ψυχή» και βεβαίως και η λέξη «νέφες», δεν άργησαν να σημαίνουν και τη βιολογική ζωή των ζωντανών οργανισμών και ιδιαίτερα των ζώων, αλλά και του ανθρώπου. Με αυτή άλλωστε τη σημασία, η λέξη «ψυχή» είναι το δεύτερο συνθετικό της λέξης «έμψυχα» προκειμένου να ορίσει όντα με βιολογική ζωή. Ειδικότερα όμως για τον άνθρωπο, σημαίνει την προσωρινή βιολογική ζωή.
Προχωρώντας λίγο περισσότερο, σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στο Λευϊτικό 17,11, η λέξη ψυχή ταυτίζεται με τη λέξη αίμα που είναι και αυτό, όπως και η αναπνοή ένα από τα βασικά στοιχεία των ζωντανών οργανισμών. Παράλληλα όμως και κατ’ επέκταση της σημασίας της ψυχής ως της προσωρινής βιολογικής ζωής των ζώων, αλλά κυρίως των ανθρώπων, η λέξη αυτή χρησιμοποιήθηκε και για να προσδιορίσει τον εκάστοτε φορέα της βιολογικής ζωής σαν άτομο ή προσωπικότητα. Όσον αφορά αυτές τις σημασίες του όρου «ψυχή», μπορούμε γενικά να πούμε ότι εφαρμόζονται ισοδύναμα και αδιακρίτως στα ζώα και στους ανθρώπους. Γι’ αυτό πολλοί σταματούν εδώ. Διαγράφουν και αδιαφορούν για όλες τις άλλες σημασίες του όρου «ψυχή» στην Αγία Γραφή και ισχυρίζονται ότι η ψυχή των ανθρώπων, δεν διαφέρει σε τίποτε από την ψυχή των ζώων, αλλά απλώς σημαίνει την προσωρινή βιολογική ζωή. Γι’ αυτό και διδάσκουν ότι η ψυχή των ανθρώπων είναι θνητή, δηλαδή ότι εξαφανίζεται και εκμηδενίζεται, με τον βιολογικό θάνατο. Ωστόσο, η Αγία Γραφή τους διαψεύδει παταγωδώς, διότι περιέχει και άλλες σημασίες του όρου «ψυχή» και σαφώς διακρίνει την ψυχή των ανθρώπων από την ψυχή των ζώων. Στην «ψυχή» ως τον φορέα της προσωπικότητας αποδίδονται διάφορες ιδιότητες. Μπορούμε για λόγους ταξινόμησης να διακρίνουμε τις ιδιότητες αυτές σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
1ον : Στις κατώτερες και βιολογικές, όπως η αναπνοή, που δηλώνουν απλώς, ότι το άτομο ζει.
2ον : Στις ψυχολογικές, που τις χωρίζουμε στα σωματικά αισθήματα, όπως πείνα, δίψα, αφή, όραση κλπ., στα συναισθήματα, όπως στοργή, αγάπη, μίσος, βδελυγμία, θλίψη, πένθος, ευφροσύνη, ακηδία κλπ. Έτσι, η Αγία Γραφή, ρητά αναφέρει ότι η ψυχή πεινά, διψά, αλλά και αγαπά, μισεί, ευφραίνεται, πενθεί κλπ.
3ον : Στις πνευματικές ιδιότητες της ψυχής, που σχετίζονται με το Θεό. Έτσι, αναφέρεται ότι η ψυχή εκζητεί το Θεό, αγαπά το Θεό, δοξολογεί το Θεό, κλπ.
Είναι φανερό, πως τέτοιου είδους ιδιότητες, δηλαδή πνευματικές, διαθέτει μόνο η ψυχή του ανθρώπου κατ’ αποκλειστικότητα και άρα βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα, ότι η ψυχή του ανθρώπου, διαφοροποιείται από την ψυχή των ζώων μέσα στην Αγία Γραφή.
Άλλες παρεμφερείς σημασίες του όρου ψυχή που απαντώνται στην Αγία Γραφή, είναι η ψυχή ως έδρα του εγώ και αντί αντωνυμίας προσωπικής ή αυτοπαθούς.
Η έννοια της λέξης ψυχή, ως συστατικού του ανθρώπου
1«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς»