Πριν ο Χριστός αναληφθή στους Ουρανούς έδωσε εντολή στους Μαθητάς Του μετά την Ανάληψή Του να επιστρέψουν στα Ιεροσόλυμα και να παραμείνουν εκεί έως ότου ενδυθούν με δύναμη από τον Ουρανό. Έτσι, λοιπόν, τους έδωσε την επαγγελία ότι θα λάβουν το Άγιον Πνεύμα, για το οποίο μιλούσε κατά την διάρκεια της ζωής Του.
Η επαγγελία αυτή του Χριστού πραγματοποιήθηκε στους Μαθητάς πενήντα ημέρες μετά από το Πάσχα και δέκα ημέρες μετά από την Ανάληψή Του στους ουρανούς. Έτσι, στην Εκκλησία εορτάζουμε την εορτή της Πεντηκοστής, κατά την οποία τιμούμε την Αγία Τριάδα και την επομένη ημέρα πανηγυρίζουμε και δοξολογούμε το Άγιον Πνεύμα. Η εορτή, λοιπόν, της Πεντηκοστής είναι εορτή της Αγίας Τριάδος.
Δεν πρόκειται να αναφερθούμε διεξοδικά στο Τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, το Άγιον Πνεύμα, αλλά θα υπογραμμίσουμε μόνον εκείνα τα γεγονότα και εκείνες τις διδασκαλίες της Αγίας Γραφής και των αγίων Πατέρων, που αναφέρονται στον Χριστό. Επομένως, θα τονίσουμε περισσότερο τα χριστολογικά γεγονότα σε αναφορά προς το Άγιον Πνεύμα. Και επειδή δεν νοείται Χριστολογία έξω από την Τριαδολογία, γι’ αυτό θα αναφερθούμε και στο δόγμα περί του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος.
Στο λεγόμενο από την Εκκλησία "Δωδεκάορτο" συμπεριλήφθηκε και η εορτή της Πεντηκοστής, γιατί είναι η τελευταία εορτή της θείας Οικονομίας. Η ενανθρώπηση του Χριστού απέβλεπε στην νίκη εναντίον του θανάτου και στην έλευση του Παναγίου Πνεύματος στην καρδιά των ανθρώπων. Άλλωστε, είναι γνωστόν ότι σκοπός της εκκλησιαστικής και πνευματικής ζωής είναι να γίνουμε μέλη του Σώματος του Χριστού και να λάβουμε το Άγιον Πνεύμα. Αυτά τα δύο συνδέονται αναπόσπαστα μεταξύ τους.
Ο ιερός υμνογράφος αποκαλεί την Πεντηκοστή τελευταία εορτή από πλευράς αναπλάσεως και ανακαινίσεως του ανθρώπου: "Την μεθέορτον πιστοί και τελευταίαν εορτήν εορτάσωμεν φαιδρώς, αύτη εστί Πεντηκοστή, επαγγελίας συμπλήρωσις και προθεσμία". Έτσι, εάν ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου είναι η αρχή της ενσαρκώσεως του Λόγου και της θείας Οικονομίας, η Πεντηκοστή είναι το τέλος, αφού τότε, δια του Αγίου Πνεύματος, ο άνθρωπος γίνεται μέλος του αναστημένου Σώματος του Χριστού.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό μπορούμε να εντάξουμε και την Πεντηκοστή, καθώς επίσης και τα σχετικά με το Άγιον Πνεύμα και τον Χριστό, αφού δεν μπορεί να νοηθή Χριστολογία έξω από την Πνευματολογία, ούτε Πνευματολογία έξω από την Χριστολογία.
α'
Η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος έγινε κατά την ημέρα της Κυριακής. Και στο σημείο αυτό φαίνεται η αξία της Κυριακής, αφού κατ’ αυτήν έγιναν τα μεγάλα Δεσποτικά γεγονότα. Κατά τον άγιο Νικόδημο τον αγιορείτη, την πρώτη ημέρα, δηλαδή την Κυριακή, άρχισε η δημιουργία της κτίσεως, αφού τότε δημιουργήθηκε το φώς, την Κυριακή άρχισε η ανακαίνιση της κτίσεως, με την Ανάσταση του Χριστού, και την Κυριακή έγινε η τελείωση της κτίσεως με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος. Η δημιουργία της κτίσεως έγινε από τον Πατέρα συνεργούντων του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, η ανακαίνιση έγινε από τον Υιό, ευδοκία του Πατρός και συνεργία του Αγίου Πνεύματος, και η τελείωση της κτίσεως έγινε από το Άγιον Πνεύμα, το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέρα και πέμπεται δια του Υιού.
Βέβαια, λέγοντας αυτά δίνουμε σημασία στα Πρόσωπα τα οποία πρωτοστάτησαν στην δημιουργία, την ανακαίνιση και την τελείωση της κτίσεως, αλλά τελικά, όπως διδαχθήκαμε και πιστεύουμε, κοινή είναι η ενέργεια του Τριαδικού Θεού και ποτέ δεν μπορεί να χωρισθή και να απομονωθή ένα Πρόσωπο από τα άλλα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος.
Η Χριστιανική Πεντηκοστή κατά την οποία εορτάζουμε την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος συμπίπτει με την Ιουδαϊκή Πεντηκοστή. Δηλαδή, κατά την ημέρα που οι Ιουδαίοι εόρταζαν την Πεντηκοστή κατέβηκε το Άγιον Πνεύμα στους Αποστόλους και τους κατέστησε μέλη του Αναστημένου Σώματος του Χριστού.
Η Πεντηκοστή είναι η δεύτερη σε σπουδαιότητα εορτή των Ιουδαίων μετά το Πάσχα, και εόρταζαν, κατά την παράδοση, την παραλαβή του νόμου του Θεού από τον Μωϋσή στο όρος Σινά. Σαράντα ημέρες, δηλαδή, από την πρώτη εορτή του Πάσχα, ο Μωϋσής ανέβηκε πάνω στο όρος Σινά και παρέλαβε τον νόμο του Θεού. Παράλληλα, όμως, η Ιουδαϊκή Πεντηκοστή ήταν έκφραση ευχαριστίας των Ιουδαίων για την συγκομιδή των καρπών. Επειδή συνέπιπτε με την περίοδο του θερισμού ονομαζόταν "θερισμού εορτή" και οι Ιουδαίοι προσέφεραν στον Ναό τις απαρχές των καρπών. Η εορτή της Πεντηκοστής, που εορταζόταν από τους Ιουδαίους πολύ λαμπρά, ονομαζόταν εορτή εβδομάδων (βλ. Εξ. λδ', 22, Λευιτ. κγ', 15, 16, 17, Αριθ. κη', 26, 31, Δευτ. ιστ', 9-10).
Η σύντομη αναφορά στην Ιουδαϊκή Πεντηκοστή δείχνει ότι ήταν τύπος της Πεντηκοστής της Καινής Διαθήκης. Εάν ο Μωϋσής παρέλαβε τον νόμο της Παλαιάς Διαθήκης, την ημέρα της Χριστιανικής Πεντηκοστής οι Μαθητές έλαβαν το Άγιον Πνεύμα και έτσι βίωσαν τον νόμο της Καινής Διαθήκης, τον νόμο της θείας Χάριτος. Εάν στην Παλαιά Διαθήκη ο άσαρκος Λόγος έδωσε τον νόμο επάνω στο Σινά, στην Καινή Διαθήκη ο Αναστάς σεσαρκωμένος Λόγος έστειλε το Άγιον Πνεύμα στους Μαθητάς, που βρίσκονταν στο υπερώο, και έγιναν μέλη του ενδόξου Σώματός Του. Εάν κατά την Πεντηκοστή της Παλαιάς Διαθήκης προσφέρονταν οι απαρχές των καρπών από την συγκομιδή, κατά την Πεντηκοστή της Καινής Διαθήκης προσφέρθηκαν οι απαρχές των λογικών καρπών, από την συγκομιδή που έκανε ο Ίδιος ο Χριστός, δηλαδή προσφέρθηκαν οι Απόστολοι στον Θεό.
Υπάρχει, βέβαια, σαφής διαφορά μεταξύ της αποκαλύψεως του Θεού στο Σινά και της αποκαλύψεως του Θεού στο υπερώο στα Ιεροσόλυμα. Το όρος Σινά "εκαπνίζετο όλον δια το καταβεβηκέναι επ’ αυτό τον Θεόν εν πυρί, και ανέβαινεν ο καπνός ωσεί καπνός καμίνου, και εξέστη πάς ο λαός σφόδρα" (Εξ. ιθ', 18). Δόθηκε μάλιστα η εντολή να μη πλησιάση κανείς προς το όρος, γιατί θα πεθάνη: "Πάς ο αψάμενος του όρους θανάτω τελευτήσει" (Εξ. ιθ', 12). Δεν έγινε όμως το ίδιο κατά την ημέρα της καθόδου του Αγίου Πνεύματος στο υπερώο. Οι Μαθητές γέμισαν από χαρά και μεταμορφώθηκαν και έγιναν από δειλοί, ατρόμητοι, και από άνθρωποι θνητοί, κατά Χάριν θεοί.
Η διαφορά μεταξύ του Σινά και του υπερώου της Ιερουσαλήμ φαίνεται στην διαφορά μεταξύ του νόμου της Παλαιάς Διαθήκης και του νόμου της Καινής Διαθήκης. Τότε δόθηκε ο νόμος σε λίθινες πλάκες, τώρα ο νόμος εγγράφεται στις καρδιές των Αποστόλων. Λέγει ο Απόστολος Παύλος: "εστέ επιστολή Χριστού διακονηθείσα υφ’ ημών, εγγεγραμμένη ου μέλανι, αλλά πνεύματι Θεού ζώντος, ουκ εν πλαξί λιθίναις, αλλά εν πλαξί καρδίαις σαρκίναις" (Β' Κορ. γ', 3). Με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος εκπληρώθηκε η προφητεία του Προφήτου Ιερεμίου, όπως την καταγράφει ο Απόστολος Παύλος: "διδούς νόμους μου εις την διάνοιαν αυτών, και επί καρδίας αυτών επιγράψω αυτούς, και έσομαι αυτοίς εις Θεόν, και αυτοί έσονταί μοι εις λαόν" (Εβρ. η', 10).
β'
Η εορτή της Πεντηκοστής είναι εορτή της Αγίας Τριάδος, αφού με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος μαθαίνουμε ότι ο Θεός είναι Τριαδικός. Και προηγουμένως τόσο στην Παλαιά Διαθήκη, σκιωδώς, όσο και στην διδασκαλία του Χριστού οι άνθρωποι μάθαιναν το Τριαδικό του Θεού, αλλά απέκτησαν εμπειρική πείρα της τριαδικής υποστάσεως του κατά την Πεντηκοστή. Έτσι, η Πεντηκοστή είναι εορτή της ορθοδόξου θεολογίας.
Κάνοντας λόγο για ορθόδοξη θεολογία λέμε ότι άλλο είναι ο λόγος περί του Θεού (θεολογία) και άλλος ο λόγος περί της ενσαρκώσεως (οικονομία). Επομένως, την ημέρα της Πεντηκοστής θεολογούμε ορθόδοξα, γιατί μαθαίνουμε ότι ο Θεός είναι Τριαδικός, Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα. Σύμφωνα με την ορθόδοξη αποκαλυπτική διδασκαλία ο Πατήρ είναι άναρχος, αναίτιος και αγέννητος, δηλαδή δεν έχει από κανέναν την αιτία της υπάρξεώς Του. Ο Υιός προέρχεται από τον Πατέρα γεννητώς, το δε Άγιον Πνεύμα προέρχεται από τον Πατέρα εκπορευτώς. Αυτοί οι όροι αγεννησία, γέννηση και εκπόρευση, μας αποκαλύφθηκαν από τον Χριστό και δεν μπορούμε να τους κατανοήσουμε λογικά, γι’ αυτό και πάλι παραμένουν μυστήριο. Το γεγονός είναι ότι ο Υιός και το Πνεύμα προέρχονται από τον Πατέρα με διαφορετικό τρόπο, δηλαδή έχουν ιδιαίτερο υποστατικό ιδίωμα, τρόπο υπάρξεως, αλλά έχουν την ίδια ουσία με Αυτόν.
Παρά το ότι ο Πατήρ είναι προβολεύς, ο Υιός γέννημα του Πατρός και το Άγιον Πνεύμα πρόβλημα, δηλαδή εκπόρευμα, εν τούτοις έχουν την ίδια φύση·ουσία και δόξα·ενέργεια. Και τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είναι ομοούσια, ομόδοξα, ομοδύναμα, και κανένα δεν είναι μεγαλύτερο από το άλλο. Δηλαδή, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα δεν είναι μικρότερης αξίας από τον Πατέρα. Και όταν κάνουμε λόγο για Πρώτο, Δεύτερο και Τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, δεν τα αξιολογούμε κατά την αξία, την ανωτερότητα και την δύναμη, αλλά κατά τον τρόπο της υπάρξεώς τους (Μ. Βασίλειος). Τελικά, η λογική του ανθρώπου, αλλά και οι ανθρώπινες έννοιες και λέξεις είναι αδύνατες να διατυπώσουν το μυστήριο του Τριαδικού Θεού.
Οι άγιοι Πατέρες έζησαν αυτό το μυστήριο, όσο ήταν δυνατόν, κατά την αποκαλυπτική εμπειρία. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος κάνει λόγο για τρία φώτα τα οποία τον περιέλαμψαν κατά την αποκάλυψη που είχε. Γράφει: "Ου φθάνω το έν νοήσαι, και τοις τρισί περιλάμπομαι, ου φθάνω τα τρία διελείν και εις το έν αναφέρομαι".
Το μυστήριο της Αγίας Τριάδος μας αποκαλύφθηκε από τον Ίδιο τον Χριστό, ο Οποίος μιλώντας στους Μαθητάς Του είπε ότι το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα και πέμπεται από Αυτόν τον Ίδιο (Ιω. ιε', 26). Αυτό σημαίνει ότι ο Υιός του Θεού δεν συμμετέχει στην εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, αλλά συμμετέχει στην πέμψη και αποστολή του στον κόσμο, και αυτή η πέμψη είναι η κατ’ ενέργεια φανέρωση του Αγίου Πνεύματος. Έτσι, όπως εξηγεί ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, το Πνεύμα το Άγιον εκπορεύεται εκ του Πατρός, αλλά μπορούμε να πούμε ότι πέμπεται δια και εκ του Υιού, μόνον κατά την ενέργεια και φανέρωσή Του στον κόσμο, και όχι κατά την κατ’ ουσίαν ύπαρξή Του. Άλλο η ύπαρξη του Αγίου Πνεύματος και άλλο η κατ’ ενέργεια φανέρωσή Του.
Ο Πατήρ είναι απροσδεής και γεννά προ πάντων των αιώνων, αϊδίως, ίσον με τον εαυτό Του Θεό, τον Υιό, και ίσον εκπορεύει Θεό, το Άγιον Πνεύμα, χωρίς να χωρισθή η θεότητα με την διαίρεση των Προσώπων, αλλά είναι ενωμένη ασυγχύτως με την απαρίθμηση της Τριάδος. Το ότι ο Υιός γεννήθηκε από τον Πατέρα, και το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα, δεν σημαίνει ότι είναι νεώτερα από Αυτόν, αφού δεν παρεμβάλλεται χρόνος μεταξύ της αγεννησίας του Πατρός και της γεννήσεως του Υιού, όπως και της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος. Τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είναι αΐδια, συνάναρχα, ομοταγή και ομότιμα (Λέων ο σοφός).
γ'
Η δημιουργία και αναδημιουργία του κόσμου είναι κοινή ενέργεια του Τριαδικού Θεού. Αυτή ακριβώς η θεολογική αλήθεια μας οδηγεί στο σημείο να πούμε ότι δεν είναι άλλο το έργο του Χριστού και άλλο το έργο του Αγίου Πνεύματος. Λέγεται αυτό γιατί υπάρχει ενδεχόμενος και σοβαρός κίνδυνος να ομιλούμε για οικονομία του Χριστού, ωσάν να γίνεται ανεξάρτητα από το Άγιον Πνεύμα, και οικονομία του Αγίου Πνεύματος, ωσάν να γίνεται ανεξάρτητα και αυτόνομα από τον Χριστό.
Ο Λόγος του Θεού έγινε άνθρωπος με την ευδοκία του Πατρός και την συνέργεια του Αγίου Πνεύματος. Ο Χριστός συνελήφθη στην κοιλία της Υπεραγίας Θεοτόκου "εκ Πνεύματος Αγίου". Στην συνέχεια ο Χριστός, μετά την Ανάστασή Του, και βεβαίως την ημέρα της Πεντηκοστής έστειλε το Άγιον Πνεύμα, γιατί το Άγιον Πνεύμα πέμπεται δια του Υιού. Και Αυτό όταν ήλθε στους Αποστόλους μόρφωσε τον Χριστό στην καρδιά τους, δηλαδή τους κατέστησε μέλη του αναστημένου Σώματος του Χριστού. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν μπορούμε να μιλούμε για διαφορά του έργου του Υιού και του έργου του Αγίου Πνεύματος.
Αυτό φαίνεται καθαρά στην Αγία Γραφή. Ο Χριστός κατά την διάρκεια της ζωής Του ιάτρευσε και καθάρισε τις καρδιές των Αποστόλων με την διδασκαλία Του, με τις αποκαλύψεις των μυστηρίων Του, με τα θαύματά Του, γι’ αυτό στο τέλος είπε: "Ήδη καθαροί εστε δια τον λόγον, όν λελάληκα υμίν" (Ιω. ιε', 3). Κάποτε άλλοτε έλεγε ότι αν κάποιος Τον αγαπά και τηρήση τον λόγο Του, τότε θα τον αγαπήση και ο Πατέρας Του, οπότε όπως είπε: "πρός αυτόν ελευσόμεθα, και μονήν παρ’ αυτώ ποιήσομεν" (Ιω. ιδ', 23).
Το ότι ο Πατήρ και ο Υιός θα κατοικούν μέσα στον καθαρθέντα και αγιασθέντα άνθρωπο δεν σημαίνει ότι θα στερηθούν της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος ή ότι το Άγιον Πνεύμα αποξενώνεται από το έργο του αγιασμού. Γιατί σε άλλο σημείο ο Χριστός υποσχέθηκε στους Μαθητάς ότι θα στείλη το Άγιον Πνεύμα, το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέρα, το οποίο "παρ’ υμίν μένει, και εν ημίν έσται" (Ιω. ιδ' 17). Ώστε, ο άνθρωπος που δέχεται την Χάρη του Τριαδικού Θεού γίνεται μέλος του αναστημένου Σώματος του Χριστού, κατοικητήριο του Θεού Πατρός και ναός του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή σκήνωμα του Τριαδικού Θεού.
Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός σε ένα τροπάριο του ιαμβικού Κανόνος της εορτής της Πεντηκοστής χρησιμοποιεί την φράση "γνώρισμα Πνεύμα Πατρογεννήτου Λόγου", δηλαδή το Άγιον Πνεύμα είναι γνώρισμα του Λόγου του Θεού που γεννήθηκε από τον Πατέρα. Το Άγιον Πνεύμα χαρακτηρίζεται γνώρισμα του Λόγου, επειδή αυτό αποκαλύπτει και φανερώνει τον Λόγο του Θεού, γιατί "χωρίς του Πνεύματος ο Μονογενής Υιός ου νοείται" (άγ. Γρηγόριος Νύσσης). Άλλωστε, ο Απόστολος Παύλος λέγει ότι "ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν ει μη εν Πνεύματι Αγίω" (Α' Κορ. ιβ', 3). Επίσης, το Άγιον Πνεύμα λέγεται γνώρισμα του Λόγου, γιατί Αυτό δίδαξε τους Μαθητάς σύμφωνα με όσα διδάχθηκαν και υπέμνησε ό,τι τους είχε πη ο Χριστός. Γι’ αυτό και έγινε γνώρισμα, δηλαδή δι’ Αυτού φανερώθηκε ότι ο Χριστός είναι αληθής Υιός και Λόγος του Θεού και από την κοινή διδασκαλία αποδείχθηκε το ομοούσιο και το ομόδοξο του Υιού με το Άγιον Πνεύμα (άγ. Νικόδημος αγιορείτης).
Ο Υιός και Λόγος του Θεού με την ενανθρώπησή Του δόξασε τον Πατέρα. Κατά την ημέρα της Πεντηκοστής το Άγιον Πνεύμα κατήλθε στους Αποστόλους, και έτσι και αυτό δόξασε τον Υιό (Λέων ο σοφός). Με αυτήν την αφορμή μπορούμε να πούμε ότι ο Πατήρ δόξασε τον Υιό με το να τον αποκαλέση "αγαπητόν Υιόν", ο Υιός δοξάστηκε με όσα έκανε με την συνέργεια του Αγίου Πνεύματος, ο Υιός ακόμη δόξασε τον Πατέρα με όλο το έργο της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους, ταυτόχρονα ο Υιός δόξασε το Άγιον Πνεύμα, γιατί Αυτός το φανέρωσε και το αποκάλυψε στους Μαθητάς, αλλά και το Άγιον Πνεύμα, το οποίο ενεργεί πλούσια μέσα στην Εκκλησία, δοξάζει τον Πατέρα, από τον Οποίο προέρχεται, και δοξάζει και τον Υιό, αφού όσοι το λαμβάνουν γίνονται τέκνα Θεού και μέλη του Σώματος του Χριστού.
Από όλα αυτά φαίνεται ότι δεν είναι άλλο το έργο του Υιού και άλλο το έργο του Αγίου Πνεύματος. Η σωτηρία του ανθρώπου είναι κοινή ενέργεια του Τριαδικού Θεού. Αυτό ακριβώς το σπουδαίο θέμα, η μεγάλη αυτή θεολογική αλήθεια, θα φανή καλύτερα με όσα θα πούμε στην συνέχεια.
Πεντηκοστή
1Caer está permitido, levantarse es obligatorio....."Επιτρέπεται να πέσεις, επιβάλλεται να σηκωθείς"
Xαμένη μάχη,είναι αυτή που φοβήθηκες να δώσεις
Πριν γράψεις σκέψου! Πριν κατακρίνεις περίμενε! Πριν προσευχηθείς συγχώρα! Πριν παραιτηθείς προσπάθησε!
Καλό είναι το να υπάρχεις …μα το να ζεις εν Χριστώ είναι άλλο πράγμα !
Xαμένη μάχη,είναι αυτή που φοβήθηκες να δώσεις
Πριν γράψεις σκέψου! Πριν κατακρίνεις περίμενε! Πριν προσευχηθείς συγχώρα! Πριν παραιτηθείς προσπάθησε!
Καλό είναι το να υπάρχεις …μα το να ζεις εν Χριστώ είναι άλλο πράγμα !